ผมเห็นภาพบ้านหมอบรัดเลย์ ปากคลองบางกอกใหญ่...ในหนังสือสยามพิมพการ พิมพ์ครั้งที่ 2 ม.ค.2565 (สุจิตต์ วงษ์เทศ บก.) อาคารสองชั้น หลังคาแหลมทรงไทย ตระหง่านอยู่ท่ามกลางต้นไม้ใหญ่น้อย...ถึงกับอึ้งทึ่งไปทันทีบ้านหลังนี้มีคุณูปการอเนกอนันต์กับคนไทย เป็นทั้งโบสถ์เผยแพร่คริสต์ศาสนา เป็นทั้งโรงพยาบาล และเป็นทั้งโรงพิมพ์ และที่ควรจดจำไว้ บางกอกรีคอร์เดอร์ หนังสือพิมพ์รายวันเล่มแรกของไทยหมอบรัดเลย์ล้มเหลวด้านเผยแพร่ศาสนา แต่ประสบความสำเร็จ ด้านเป็นหมอริเริ่มการแพทย์แบบฝรั่ง และประสบความสำเร็จด้านการพิมพ์ พิมพ์หนังสือดีๆไว้มากมายสามก๊ก เลียดก๊ก ก็ใช่ปฐม ก.ก.ที่เด็กไทยสมัยนั้น ได้หัดเรียนเขียนอ่านก็ใช่หมอบรัดเลย์ย้ายที่ทำงาน จากย่านวัดเกาะสำเพ็งมาอยู่หน้าวัดประยุรวงศ์ ฝั่งธนบุรีจนปี 2394 ก็ย้ายมาลงหลักปักฐานมั่นอยู่หลังป้อมวิชัยประสิทธิ์ ปากคลองบางกอกใหญ่“สยามพิมพการ” บอกว่า หมอบรัดเลย์ เริ่มหนังสือพิมพ์รายวันก่อนแล้ว ที่โรงพิมพ์หน้าวัดประยุรฯราวปี พ.ศ.2387-2388 ถึงปี พ.ศ.2394 รัชกาลที่ 4 โปรดให้ย้าย ก็พิมพ์บางกอกรีคอร์เดอร์ โรงพิมพ์ใหม่ต่อผมอ่านแล้วมีเหตุให้ตั้งใจจำตัวเลข พ.ศ.2394 เพราะเป็นปีเดียวกับที่ นสพ.นิวยอร์กไทม์เริ่มเรื่องราวตอนนี้ผมอ่านจากคอคิดข้อเขียนเล่ม 3 อาจารย์ กาญจนาคพันธุ์ เล่าว่า “นิวยอร์กไทม์” ชุดข่าวใหญ่ๆไว้มาก ตอนนั้น ประธา นาธิบดีลินคอล์น แม่ทัพฝ่ายเหนือ กำลังทำสงครามกับทัพฝ่ายใต้บทปราศรัยที่โลกบันทึกไว้ รัฐบาลของประชาชน โดยประชาชน เพื่อประชาชน นิวยอร์กไทม์ก็รายงานข่าวนี้นิวยอร์กไทม์อยู่ยั้งยืนยงคงมาได้กว่าร้อยปี แต่บางกอกรีคอร์เดอร์ ของหมอบรัดเลย์ที่เริ่มก่อนเจ็ดปี ด้วยเหตุปัจจัยมากมาย ทุนน้อย ถูกฝรั่งเศสฟ้องไม่มีเงินค่าเสียหาย ฯลฯแม้ทำข่าวใหญ่ๆมากมาย ข่าวสะดุดใจ เช่น หม่อมราโชทัย ตัวแทนรัฐบาลไทยถูกกงสุลฝรั่งตบหน้า ทำได้แค่ 23 ปีไม่มีทุนทำต่อก็เจ๊งย้อนไปถึงตัวเลข พ.ศ.2394 ที่ผมจำ...เพราะอีกร้อยปีต่อมาคือ พ.ศ.2494 มีกบฏแมนฮัตตัน ร.ล.สุโขทัย ถูกฝ่ายรัฐบาลสั่งเครื่องบินทิ้งระเบิดจมแม่น้ำเจ้าพระยา ขณะจอมพล ป.พิบูลสงคราม นายกฯอยู่ในเรือจุดที่เรือสุโขทัยจมตรงหน้าป้อมวิชัยประสิทธิ์ หรือจะว่าไปก็คือหน้าโรงพิมพ์หมอบรัดเลย์ ทางการไทยติดต่อทหารญี่ปุ่นมากู้เรือผมเดาเอาบ้านหมอบรัดเลย์ที่เพิ่งเห็นในหนังสือสยามพิมพการ...จึงต้องถูกรื้อใช้สถานที่ปลูกโรงเรือนหลังคาสังกะสี ให้คณะกู้ ร.ล.สุโขทัย ซึ่งใช้เวลาราวสองปีอ่านนิทานชาวไร่ น.อ.สวัสดิ์ จันทนี ครูใหญ่ทหารเรือ เล่าไว้ว่า ทหารที่ทำงานในวังเดิม (กองทัพเรือ) รู้จักและคุ้นเคยกับ “แหม่มหลิน” ลูกสาวคนหนึ่งของหมอบรัดเลย์ดีเพราะที่ตั้งโรงพิมพ์หมอบรัดเลย์ หลังป้อมวิชัยประสิทธิ์นั้น อยู่ห่างกันแค่เดินไม่กี่ก้าวจึงมีเรื่องใหม่ให้ผมเดาต่อ สัญญาเช่าที่ ที่หมอบรัดเลย์กับรัชกาลที่ 4 คงมีอายุ 100 ปี น.อ.สวัสดิ์ เขียนว่า “แหม่มหลิน” ซึ่งมีสามีชื่อนายชม เป็นคนไทย ย้ายออกไป ช่วงเวลากู้เรือสุโขทัยนั่นเองจบภารกิจกู้เรือ...โรงเรือนหลังคาสังกะสี...หลังนั้นก็ถูกทิ้งไว้...เป็นที่พัก ภาษาทหารเรือเรียกกราบ (ไม่ใช่กรม) ของพวกพลทหารเกณฑ์ สังกัดหมวดเรืออุทกศาสตร์ รุ่นผม ทร.09 ก็อยู่ตลอด 22 เดือนที่ประจำการที่ดินผืนนั้น ไม่กว้างขวางกระไรนัก สักสี่ห้าไร่...ก่อนหน้านั้นเกือบสองร้อยปี คือที่ดินผืนที่ประวัติศาสตร์เขียนว่า ประหารพระเจ้าตาก ผมขอเล่าด้วยความภาคภูมิใจ อยู่มาแล้ว สารภาพตอนนั้นไม่รู้อะไร จึงหลับสบายทุกคืน.กิเลน ประลองเชิง
