ชื่อหนังสือ กรุ่นกลิ่นอารยธรรมเปอร์เซียในเมืองสยาม...ผลงาน โดยการสนับสนุนของสำนักงานสนับสนุนการวิจัย สำนักพิมพ์มติชน พิมพ์ปี 2550 ดึงดูดใจให้ผมอ่านหนังสือเล่มนี้หลายครั้งเปอร์เซียมียุครุ่งเรืองมาก...โลกโบราณครั่นคร้าม พระเจ้าไซรัส มหาราช ผู้นำอาณาจักรอาเคมินิด...มีอำนาจแผ่ไปครึ่งโลก เมื่อราว 2,500 ปีที่แล้วผ่านยุครุ่งเรือง ตกต่ำหลายครั้ง...รวบรัดมาถึงสงครามโลกครั้งที่ 1 รัสเซีย อังกฤษ ก็แผ่อิทธิพลมาถึง เปอร์เซียทำสงครามกับรัสเซีย 2 ครั้ง เสียดินแดนแถบคอเคเคซัส อังกฤษมีอำนาจกับการขุดเจาะน้ำมันออตโตมาน (ตุรกี) เยอรมนี อเมริกา ก็แห่กันเข้าหา ก่อกระแสต่อต้านในหมู่ประชาชนความระส่ำระสายทางเศรษฐกิจการเมือง ต่อเนื่องยาวนาน 21 ก.พ. ค.ศ.1921 เรซา ข่าน ผู้บัญชาการกองพันน้อยคอสแซค นำทัพบุกเมืองเตหะราน อะหมัด ชาห์ กษัตริย์ราชวงศ์กอญัร แต่งตั้งตะบาตะบาอี เป็นนายกเรซา ข่าน ผู้นำรัฐประหาร เป็นรัฐมนตรีกระทรวงสงคราม ค.ศ.1923 พระเจ้าอะหมัด ชาห์ เดินทางไปยุโรป ไม่กลับมาอีก เรซา ข่าน เป็นนายกรัฐมนตรี12 ธ.ค. 1924 เรซา ข่าน ตั้งตัวเป็นกษัตริย์ พระนาม เรซา ชาห์ ปาลาห์วี แห่งราชวงฯ์ปาลาห์วีค.ศ.1934 เปอร์เซีย ก็เปลี่ยนชื่อประเทศอิหร่านสงครามโลกครั้งที่ 2 ทัพพันธมิตรบุกอิหร่าน อังกฤษยึดภาคใต้ รัสเซียยึดภาคเหนือ กษัตริย์เรซา ข่าน สละราชสมบัติให้พระโอรส มุฮัมหมัด เรซา ข่าน เป็นแทน อิหร่านก็เริ่มมีสัมพันธ์อันดีกับตะวันตก โดยเฉพาะอเมริกาตะวันตกรุมกินโต๊ะอิหร่าน...จนถึง ค.ศ.1951 อิหร่านก่อกระแสเรื่องชาตินิยม ดร.มูฮัมหมัด มูซัดเดก ขึ้นเป็นนายกรัฐมนตรี เริ่มงานแรก ยึดบริษัทน้ำมันอังกฤษ เป็นของรัฐสิงหาคม 1953 ซาห์และราชินี เสด็จออกนอกประเทศได้ 3 วัน นายพลซาเฮดี ประกาศตนเป็นนายก มูซัดเดก และคณะรัฐบาลถูกจับ ซาห์เสด็จกลับอิหร่าน ตั้งรัฐบาลใหม่ ชูนโยบายนิยมตะวันตกเปิดสัมพันธ์ทางการทูตกับอังกฤษใหม่ รวมทั้งเริ่มสัมพันธ์กับอเมริกาช่วงเวลานี้เริ่มรู้กันความเปลี่ยนแปลงครั้งนี้เป็นฝีมือซีไอเอของอเมริกาค.ศ.1955 ซาห์รวบอำนาจ ปกครองแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์เริ่มปฏิรูปที่ดิน ปฏิรูปการเลือกตั้ง ให้สิทธิแก่สตรี ฯลฯ แต่ผลประโยชน์ส่วนใหญ่โดยเฉพาะที่ดิน กลับไม่ตกถึงชาวบ้าน แต่ไปตกอยู่กับคนใกล้ชิดบาร์ ไนท์คลับ หนังสือโป๊ หลั่งไหลเข้าอิหร่าน ชาวบ้านส่วนใหญ่ยากไร้ ว่างงาน ไม่มีการศึกษา ไม่มียารักษาโรค รวมถึงนโยบายสนับสนุนอิสราเอลเมื่อประชาชนต่อต้าน ซาห์ ตั้งหน่วยงานลับ “ซาวัค” ติดตามสอดส่อง จับกุมพวกหัวก้าวหน้า อาจารย์ นักศึกษา นักการเมือง นักหนังสือพิมพ์ เข้าคุกจำนวนมาก10 ธ.ค.1987 วันรำลึกการตายของอิหมํ่าฮุสเซน อิหมํ่าคนที่ 3 ของนิกายชีอะห์ คนนับล้านชุมนุมกันเต็มท้องถนน ยกธงสีเลือดเป็นสัญลักษณ์ ชูรูปขนาดใหญ่ของอยาตุลเลาห์ โคมัยนี ท่ามกลางเสียงตะโกนขับไล่อเมริกาที่เมืองมาซาด ผู้คนฮือกันเผาบ้านชาวอเมริกา และกิจการของตะวันตก13 ม.ค.1979 สหรัฐฯแนะนำให้กษัตริย์ซาห์ เสด็จออกจากอิหร่าน1 ก.พ. 1979 โคมัยนี วัย 78 ปี กลับอิหร่าน ดำรงฐานะผู้มีอำนาจสูงสุด อิหร่านเข้าสู่ยุครัฐอิสลามมาถึงวันนี้ผมตั้งใจอ่านเรื่องอิหร่าน...เพราะสะดุดใจข่าว อิหร่านปักธงสีเลือด...อีกครั้ง...ต่อด้วยข่าวมติเอกฉันท์ของอิรัก ขับไล่อเมริกา เวลาเปลี่ยนไป อเมริกาก็ยังทำตัวน่าชัง ไม่เคยเปลี่ยนเด็กรุ่นผมเคยดูหนังเรื่องอักลี่อเมริกัน เรื่องที่อาจารย์หม่อมคึกฤทธิ์ เล่นประกบมาลอน แบนโด ในบทนายกเมืองสารขันธ์ จึงพอคุ้นๆเสียงแยงกี้ โกโฮม อยู่บ้าง...เสียงตอนนั้นๆดังอยู่แถวๆฐานทัพสหรัฐฯ ที่อู่ตะเภา...ก็ไม่ได้คิดว่า อยู่มาจนแก่ใกล้ตาย ก็ยังได้ยินเสียงแยงกี้ โกโฮมอีก.กิเลน ประลองเชิง
