คุณโสภิน ผู้เป็นกัลยาณมิตร มักจะมีหนังสือเก่า...หายากมาฝากทุกปี ปีนี้ไม่มีหนังสือ เธอก็ชวนไปกินอาหารร้าน “ฮงเส็ง” ร้านไม้พื้นกระดานเก่า ท่าน้ำปากเกร็ด แต่ละเมนูกุ้งปลารสชาติถูกปากเหลือเชื่ออิ่มแล้ว ก็พาขบวนลัดเลาะลดเลี้ยวลงเรือข้ามฟากไปเกาะเกร็ดบ้านผม ริมคลองบางเรือหัก ปากอ่าวแม่กลอง...ฝั่งคลองตรงข้ามเรียก “ฝั่งมอญ” ผมมีเพื่อน “มอญ” ร่วมชั้นเรียนประถมหลายคน ความคุ้นเคยนี้เป็นที่มาให้สนใจทุกเรื่องเกี่ยวกับมอญเกาะเกร็ดเป็นชุมชนมอญ เป็นเมืองในฝัน การมาถึงเกาะเกร็ดวันนั้นเหมือนฝันที่เป็นจริงไหว้พระนอนวัดปรมัยยิกาวาสแล้ว ผมทำบุญ ได้หนังสือเกาะเกร็ด แหล่งวัฒนธรรมเก่าแก่ที่ยังมีชีวิตติดมือกลับมาอ่านที่บ้าน เลือกอ่านตอนแรก “ความเป็นมาของชนชาติมอญ”“พุทธศตวรรษที่ 16 อาณาจักรมอญที่สะเทิมเจริญสูงสุด เนื่องจากตั้งอยู่ริมฝั่งทะเล มีการติดต่อค้าขายกับต่างชาติโดยเฉพาะอินเดีย ความรุ่งเรืองนั้น ชักนำพม่าเข้ามารุกราน มอญแพ้ตกเป็นของพม่าเมื่อ พ.ศ.1600แล้วก็รบกันต่อมาอีกหลายร้อยปี จนปลายพุทธศตวรรษที่ 23 มอญก็แพ้สิ้นเชิงพระเจ้าแผ่นดินผู้ยิ่งใหญ่ของไทยทุกพระองค์ เดินวิเทโศบายเป็นมิตรกับมอญ มอญจึงเป็นรัฐกันชนที่สำคัญสมัยสมเด็จพระเพทราชา ทรงรับเป็นไมตรีกับมอญ ไม่มีมอญเป็นรัฐกันชน ต่อมาอีกไม่นานไทยเราก็เสียกรุงให้พม่าหัวข้อเรื่อง “มอญเกาะเกร็ด” เมื่อสมเด็จพระเจ้าตากสินทรงกอบกู้เมืองไทยได้ สถาปนากรุงธนบุรีเป็นราชธานี ความตอนหนึ่งในพระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา...ว่าฝ่ายข้างกรุงรัตนบุรอังวะ พระเจ้ามังระทราบว่าพระยาตากตั้งตัวเป็นพระเจ้าแผ่นดิน สร้างเมืองบางกอกขึ้นมาเป็นราชธานีใหญ่ จึงทรงพระดำริว่า จะละไว้ช้ามิได้ ไทยจะมีกำลังกำเริบมากทัพพม่ามาจากเมืองเชียงใหม่ทางหนึ่ง ทางด่านพระเจดีย์สามองค์ (กาญจนบุรี) ทางหนึ่งในการเตรียมทัพพระเจ้ามังระ โปรดให้ปะกันหวุ่น เจ้าเมืองเมาะตะมะ เกณฑ์คนรามัญเมาะตะมะและ 32 หัวเมือง ทำทางที่จะเข้าทางด่านพระเจดีย์สามองค์ และตั้งค่ายปลูกยุ้งฉาง ขนเสบียงอาหารไว้ที่ตำบลสามสบท่าดินแดงขณะมอญพวกที่ทำทางอยู่ในป่า ปะกันหวุ่นก็เกณฑ์มอญอีกพวกเข้ากองทัพ มอญพวกนี้หลบหนี ปะกันหวุ่นใช้วิธีตามจับลูกหลานและญาติพี่น้องมาเป็นตัวจำนำแต่ก็เกินเลย ไปจับเอาคนในครอบครัวมอญที่ทำทาง ทั้งยังริบเอาของมีค่าไปด้วยนายกองรามัญโกรธพม่าร่วมหัวกันเป็นกบฏ ฆ่าทหารพม่าที่ท่าดินแดงแล้วยกกลับไปเมาะตะมะ สมคบกับมอญละแวกนั้นบุกปล้นเมืองเมาะตะมะได้ แล้วตามไปตีเมืองจิตดอ เมืองหงสาวดี ยึดหงสาวดีได้ครึ่งเมืองจนกองทัพอะแซหวุ่นกี้ยกมา ทัพมอญสู้ไม่ได้ พาครอบครัวหนีเข้ามาขอพึ่งพระบรมโพธิสมภาร ณ กรุงเทพมหานคร พระเจ้าตากโปรดให้รับครัวมอญ มาตั้งบ้านเรือนอยู่แขวงเมืองนนท์บ้าง เมืองสามโคกบ้าง ฯลฯต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 2 พวกมอญก็อพยพตามมาอีกครั้งหนึ่งอ่านหนังสือเรื่องเกาะเกร็ดถึงตรงนี้ ก็นึกขึ้นมาได้ คุณโสภินไม่มีหนังสือเก่ามาให้ แต่ก็จงใจพาไปมาถึงเกาะเกร็ด หาเรื่องเก่าๆเป็นการชดเชยของที่เคยให้ผมตั้งใจคัดพงศาวดารตอน...พม่าจับครอบครัวมอญเป็นตัวประกัน... บีบคั้นทหารมอญจนทนไม่ไหว รวมหัวกันก่อกบฏ ฆ่าทหารพม่าที่เล่นบท “นายทาส” เกินเลย มาเล่าสู่กันฟังเรื่องมอญเกาะเกร็ด น่าจะเป็นบทเรียนสำคัญให้กับทหารไทยได้บ้างอำนาจนั้นเหมือนดาบสองคม คมหนึ่งมีไว้ควบคุมเป้าหมาย แต่อีกคมก็มีไว้เชือดตัวเอง หากใช้คมด้านนั้นในด้านที่ไม่เป็นธรรม.กิเลน ประลองเชิง
