เด็กนักเรียนโรงเรียนไทยรุ่นผม กว่าจะอ่านประวัติศาสตร์ พอจะรู้จัก พระเจ้าไชยเชษฐาธิราช มหาราชองค์สำคัญของลาวเอาเมื่อก็โตเต็มทีแล้วแต่เด็กนักเรียนโรงเรียนฝรั่ง อย่างโรงเรียนอัสสัมชัญ รู้จักท่านตั้งแต่เรียนชั้น ป.2ภราดา ฟ.ฮีแลร์ มาอยู่เมืองไทยได้ 9 ปี แตกฉานภาษาไทยมาก แต่งตำราสอนให้เด็กๆเรียน ตั้งแต่ พ.ศ.2453เรื่องพระไชยเชษฐ์อยู่ในหนังสือ ดรุณศึกษา แบบเรียนชั้นประถมศึกษาปีที่ 2 หนังสือเล่มที่ผมมี เป็นฉบับปรับปรุงใหม่ พิมพ์ครั้งที่ 51 พ.ศ.2556ลองๆอ่านกันต่อไป แล้วช่วยผมคิดด้วยว่า ภราดา ฟ.ฮีแลร์ ตั้งใจสอนเด็กๆให้คิดอะไรเมื่อประมาณ 500 ปีล่วงมาแล้ว มีพระมหากษัตริย์พระองค์หนึ่งทรงพระนามว่า พระเจ้าโพธิสารครองสมบัติอยู่ในพระนครเวียงจันทน์ คือเมืองศรีสัตนาคนหุต อุดมรัตน์ ชวาลวัติ มหานคร (ล้านช้าง) อันตั้งอยู่ในเมืองลาวฝ่ายทิศตะวันออกเฉียงเหนือแห่งเมืองโคราช ลูกค้าพาณิชไปมาค้าขายถึงกันพระเจ้าโพธิสารพระองค์นี้ ได้นางยอดคำ พระราชธิดาของพระเจ้านครเชียงใหม่ มาเป็นพระอัครมเหสีประสูติพระโอรสพระองค์ใหญ่ ทรงพระนาม พระไชยเชษฐาธิราชครั้นต่อมา พระเจ้านครเชียงใหม่ถึงแก่พิราลัยแล้ว นักปราชญ์ราชมนตรีจึงพากันไปยังเมืองเวียงจันทน์ ทูลวิงวอนพระเจ้าโพธิสาร ขอพระไชยเชษฐ์ โอรสพระองค์ใหญ่ไปเป็นกษัตริย์ครองนครเชียงใหม่ แทนพระเจ้าตาพระเจ้าโพธิสารก็ทรงยอมอนุญาตเมื่อพระเจ้าไชยเชษฐ์ได้ไปครองเมืองเชียงใหม่ ภายหลังมาพระเจ้าโพธิสารผู้เป็นตา ก็ถึงแก่พิราลัยพระไชยเชษฐ์ ซึ่งเป็นพระโอรสพระองค์ใหญ่ ก็เสด็จกลับไปยังเมืองเวียงจันทน์ ทำการถวายเพลิงพระศพตามประเพณี แล้วก็เสด็จพักอยู่ในเมืองเวียงจันทน์นั้นก่อนพระองค์ยังไม่ทันจะเสด็จกลับไปยังเมืองเชียงใหม่ ก็ได้ข่าวว่าพระเมกุฏิ ผู้เป็นเชื้อสายเจ้านครเชียงใหม่คนเก่า ได้ขึ้นครองราชสมบัติแทนพระองค์เสียแล้วซ้ำยังได้ยกเมืองเชียงใหม่ไปขึ้นแก่พม่า ขออำนาจพม่ามาช่วยรักษาเมือง อย่าให้กลับคืนแก่พระไชยเชษฐ์อีกพระเจ้าไชยเชษฐ์ จึงทรงดำริการว่า ครั้นเราจะยกกองทัพเข้าไปตีเมืองเชียงใหม่ การสงครามครั้งนี้ก็จะยืดยาวมาก เพราะพม่าจะมาช่วยจะเป็นมหาสงครามอันใหญ่ถ้าชาวเชียงใหม่ชนะ ไพร่พลข้างเมืองเวียงจันทน์ตาย พ่ายแพ้ไป ก็จะเสียไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินของพระราชบิดาเรา ถ้าเราชนะไพร่ข้างเมืองเชียงใหม่ตาย ก็จะเสียไพร่ฟ้าข้าแผ่นดินของพระราชมารดาไปตกลงถึงจะแพ้หรือชนะ ถ้าขึ้นชื่อว่าทำสงครามแล้ว มันก็ฉิบหายของของเราอยู่นั่นเองครั้นพระองค์ทรงดำริเห็นการดั่งนี่แล้ว พระองค์ก็ไม่ผูกจิตผูกใจที่จะทำสงครามตอบแทนต่อพระเจ้าเมกุฏิต่อไป พระองค์ทรงรับสั่งให้เลิกทัพกลับไปยังเมืองเวียงจันทน์ ทหารจะได้ลำบากเพราะพระองค์ แม้แต่สักคนเดียวก็หาไม่ชาวบ้านพลเมือง จึงจงรักภักดีต่อพระองค์ เป็นอันมากเรื่องพระไชยเชษฐ์ ที่ภราดา ฟ.ฮีแลร์ เล่า ข้อแรก ผมได้ความรู้เพิ่ม เรื่องชื่อเต็มๆ เมืองล้านช้างข้อต่อมา ประเด็นพระมหาราชของลาว ไม่ทำสงครามรบชิงเชียงใหม่ เหตุผล ไม่ว่าชนะหรือแพ้ ฉิบหายทั้งเมืองแม่เมืองพ่อ เป็นเหตุผลที่น่าประทับใจมากคิดถึงบ้านเมืองแถวๆนี้นะครับ ความคิดแบบพระไชยเชษฐ์ดูจะไม่เคยมี ฝ่ายแพ้ก็ตั้งท่าจะรบเอาชนะ ไม่สนใจด้วยซ้ำว่า บ้านพ่อบ้านแม่เราแท้ๆ จะฉิบหายแค่ไหนอย่างไร.กิเลน ประลองเชิง
