ชาวอีสาน เล่าตำนาน ท้าวผาแดงนางไอ่ กันได้ทุกคนครับเพราะนี่คือ ตำนานประจำถิ่นในวัฒนธรรมพื้นบ้านอีสาน รายละเอียดของเรื่องมีแตกต่างกันบ้าง เพราะมีหลายสำนวน ทั้งสำนวนลายลักษณ์ที่พบในหนังสือผูกใบลานมีบันทึกทั้งตัวอักษรไทยน้อย และตัวธรรมพบตามวัดต่างๆทั่วภูมิภาคอีสาน รวมไปถึงประเทศลาวรองศาสตราจารย์ปฐม หงษ์สุวรรณ เรียบเรียง ตำนานผาแดงนางไอ่ ไว้ในหนังสือวรรณกรรมพื้นบ้าน (กรมส่งเสริมวัฒนธรรม พิมพ์เมื่อปี 2559 ขอบคุณ คุณพิมพ์รวี วัฒนวรางกูร ฝากหนังสือมาให้)ตำนานผาแดงนางไอ่ เป็นเรื่องราวชีวิตของธิดาพระยาขอม ชื่อนาง “ไอ่คำ” เธอมีความงดงามเป็นเลิศ เป็นที่หมายปองของบรรดาเจ้าเมืองต่างๆพระยาขอมผู้บิดา จึงวางเงื่อนไขให้ประลองฝีมือจุดบั้งไฟ... แข่งขันกันระหว่างการแข่งขัน ท้าวพังคี ลูกชายพระยานาค ผู้ดูแลรักษาลำแม่น้ำโขง ได้ยินกิตติศัพท์ แปลงกายเป็นกระรอกด่อน (กระรอกเผือก) ปีนป่ายขึ้นต้นไม้ใหญ่ เพื่อแอบดูความงามนางไอ่คำการแข่งขันจุดบั้งไฟกำลังดำเนินไปมีคนเห็นกระรอกเผือกบนต้นไม้ก็ใช้ธนูยิงหล่นลงมาตาย เนื้อกระรอกเผือกตัวใหญ่มากเชือดแบ่งกันกินได้ทั้งเมืองมีน้อยคนที่ปฏิเสธไม่ยอมกินระหว่างชาวเมืองกำลังสนุกสนานบันเทิงกับการได้กินและการบันเทิง พระยานาคผู้บิดารู้เรื่องก็โกรธมาก สำแดงฤทธิ์ให้มวลน้ำมหาศาลไหลบ่ามาถล่ม ทำให้เมืองทั้งเมืองล่มกลายเป็นหนองหล่มที่สกลนคร คือหนองหารหลวง ที่อุดรธานี คือหนองหานน้อยเนื้อหาของเรื่องผาแดงนางไอ่...อาจารย์ปฐมบอกว่า เป็นการอธิบายสภาพภูมิศาสตร์ ภูมินามในชุมชนหมู่บ้านชาวอีสานหลายแห่งเช่น เมืองเชียงเหียน หรือเมืองมหาสารคาม เมืองสีแก้ว หรือเมืองร้อยเอ็ด เมืองฟ้าแดด หรือกาฬสินธุ์ เมืองหงส์ หรือเมืองจตุรพักตรพิมาน ฯลฯชื่อเกาะ ดอน ลำห้วยต่างๆ ถูกตั้งขึ้นตามตำนาน...เช่น ดอนแม่หม้าย เกาะที่โผล่กลางหนองหารหลวง เป็นชุมชนแม่หม้ายที่ไม่ได้กินเนื้อกระรอกเผือกห้วยโพนไฟ เล่ากันว่า เกิดขึ้นพระยานาคพ่นไฟใส่ท้าวผาแดงขณะพานางไอ่ขึ้นหลังม้าหนีจากเมืองล่มห้วยกองสี เล่ากันว่า เป็นลำห้วยที่เกิดจากนางไอ่ทิ้งกลอง ที่ถือติดมือระหว่างหนีตำนานผาแดงนางไอ่ ได้รับการขึ้นทะเบียนเป็นมรดกภูมิปัญญาทางวัฒนธรรมของชาติ ประจำปีพุทธศักราช 2554 และยังผูกพันกับวิถีชีวิตชาวอีสานถึงทุกวันนี้หลายชุมชนยังสร้างสรรค์ตัวละครหญิงชายบนหลังม้า แสดงเป็นท้าวผาแดงนางไอ่ อยู่ในขบวนแห่บั้งไฟ ซึ่งทำกันทุกปี เป็นประเพณีผมอ่านเรื่องผาแดงนางไอ่ สำนวนอาจารย์ปฐม แล้วระทึกใจ แต่ยังคาใจ ไม่รู้ว่า ตอนจบของเรื่อง ท้าวผาแดงพานางไอ่หนีพญานาครอดหรือเปล่าเพราะในเรื่องไม่ได้เล่า ทั้งพระเอกนางเอกกินเนื้อกระรอกด่อนด้วยหรือไม่แต่สิ่งที่ได้รู้ ก็คือ ตำนานผาแดงนางไอ่ สอนให้คนอีสานเชื่อในบาปบุญ เชื่อในกฎแห่งกรรม เชื่อในอำนาจของผู้มีอำนาจ คนที่ฆ่ากระรอกเผือก กินเนื้อกระรอกเผือก ต่างก็ถูกน้ำท่วมถล่มตายและจมไปพร้อมกับเมืองส่วนคนที่รักษาศีล ไม่ฆ่าสัตว์ ไม่กินเนื้อสัตว์ อย่างแม่หม้ายเกาะกลางหนองหารหลวง รอดชีวิตได้ทั้งหมู่บ้านผมเชื่อในอานิสงส์ของศีล เชื่่อว่าธรรมะจะรักษาผู้ประพฤติธรรม ส่วนคนไม่มีทั้งศีลไม่มีทั้งธรรม ไม่ว่าจะเป็นแม่หม้ายหรือไม่หม้ายก็คงต้องปล่อยให้เซซัดพัดพาไปตามยถากรรม.กิเลน ประลองเชิง
