ผมเอากระดาษคั่นหนังสือ ช.ช้าง ค.คน (สำนักพิมพ์สารคดี พ.ศ.2550) เอาไว้หลายชิ้น เลือกเรื่องที่ ศรัณย์ ทองปาน เขียน เล่าต่อไปแล้วหลายเรื่อง วันนี้เรื่องชีวิตผกผันของช้างชื่อ พลายมงคลพ.ศ.2433 มีพระราชพิธีโสกันต์ สมเด็จเจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศฯ... พระเจ้าอินทวิชยานนท์ เจ้านครเชียงใหม่ ส่งลูกช้างเชือกหนึ่งมาถวาย พระยาเทเวศร์วงศ์วิวัฒน์ ซึ่งเป็นพระอภิบาลนำช้างขวัญ “พลายมงคล” เลี้ยงไว้ที่วังบ้านหม้อความน่ารักน่าชังของลูกช้างเป็นที่รักของทุกคนในบ้าน ลูกๆ ของท่านพูดกับพลายมงคลเหมือนพูดกับพี่น้องพลายมงคลฉลาด ฝึกหัดให้เล่นอะไรก็ได้ แสนรู้ถึงขั้นทำน้ำหูน้ำตาไหล ฟ้อง“เจ้าคุณพ่อ” เวลาถูกใครรังแกพระยาเทเวศร์ ดูแลกรมมหรสพ กรมมหาดเล็ก มีบริวารอยู่ในบ้านถึง 200 คน แต่คนสำคัญที่สุดของ พลายมงคล มีแค่ 2 คน พระยาเทเวศร์ และ ตาภู่ คนเลี้ยงพ.ศ.2437 เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศฯ เสด็จสวรรคต ชะตาพลายมงคล ก็กลายเป็นสมบัติพระยาเทเวศร์ กลายเป็นนักแสดงละครหรือโขนในคณะของท่าน บทที่สร้างชื่อให้โด่งดังคือบทช้าง “ในโขน ตอนหนุมานหักคอช้างเอราวัณ”พลายมงคลถูกระบายสีขาวโพลนทั้งตัว แถมหัวช้างปลอมที่ห้อยสองข้างเพื่อให้ดูเป็นช้างสามเศียรเรื่องที่คนดูประทับใจพลายมงคลแสดงได้ตามบท ค่อยๆล้มลงนอนนิ่ง และเมื่อจบฉากก็ลุกขึ้นทำท่าเหลียวหน้าเหลียวหลังก่อนแล้วจึงวิ่งเข้าโรง คนดูปรบมือกันเกรียวศรัณย์ ทองปาน ค้นเอาภาพถ่ายช้างเอราวัณ ในขบวนแห่พระยายืนชิงช้า มีชายคนหนึ่งถือขอเดินนำหน้า ภาพนี้แม้ไม่ทราบปีที่ถ่าย แต่เข้าใจว่าช้างเอราวัณนั้น คือพลายมงคลและชายที่ถือขอคือ “ตาภู่”ปี พ.ศ.2437 นั้น พระยายืนชิงช้า คือ พระยาเทเวศร์ดังจากวงการละคร โขน คนทั้งเมืองรู้จักกันดี เวลากลางวันเมื่อตาภู่นำพลายมงคลเดินเล่นตามถนน คนเห็นก็มักเข้ามาทักทาย หากล้วยหาอ้อยให้กินพ่อพลายก็ประจบ รับของกินแล้วก็คุกเข่าชูงวงจูบหน้าผากขอบคุณตาภู่ก็พลอยรับอานิสงส์ ได้สตางค์ก๊งเหล้าเป็นรางวัลช่วงเวลาชีวิตที่ดีๆของพลายมงคล เริ่มเปลี่ยนแปลง เมื่อพลายมงคลเติบโต พระยาเทเวศร์ก้าวหน้าเป็นเจ้าพระยา ตำแหน่งเสนาบดีกระทรวงเกษตรไม่มีเวลามาทักทายใกล้ชิด ลูกๆของท่านก็ต่างมีหน้าที่การงานทำหัวเลี้ยวหัวต่อชีวิตเกิดขึ้น ตอนพลายมงคล ถูกชาวบ้านเล่นรังแกแรงๆ พ่อพลายก็ตอบโต้แรงตามหนังสือพิมพ์บางกอกสมัย พ.ศ.2442 ลงข่าวหลายหน้า ครั้งนั้นเด็กหนุ่มเอาสตางค์มาล่อทำท่าจะให้แล้วไม่ให้ พ่อพลายโมโห เอางวงรัด เหวี่ยงลงจะเอาเท้าเหยียบ โชคดีตาภู่ห้ามไว้ทันอีกครั้งแขกคนหนึ่งเดินผ่าน เอามือฟาดก้นพลายมงคลแรงมาก พ่อพลายตอบโต้ แขกอาการปางตายแล้วก็ถึงครั้งใหญ่พ่อพลายตกมัน เล่ากันว่า ตาภู่เอาเหล้าให้พ่อพลายกิน พ่อพลายเมามัน หันมา ไล่กระทืบตาภู่เอาเท้าเขี่ยตกไปตาย ในคลองหลอดบริเวณหน้าวังบ้านหม้อจากนั้นพลายมงคล ก็เดินงุ่นง่านอาละวาดบนถนน ผู้คนแตกตื่นหนี รถราวิ่งผ่านไม่ได้ ตำรวจเสนอยิงทิ้ง แต่เกรงใจเจ้าของ ใช้วิธีจับเป็น เอาเข้าขังในคอกไม้ซุง เดือดร้อนเจ้าคุณพ่อมาเยี่ยม ทั้งคนทั้งช้างต่างน้ำตาไหลถึงขั้นนี้วาสนาชะตาพลายมงคลก็ตกต่ำ ถูกส่งเป็นช้างกรมสุขาภิบาล ลากรถบรรทุกหิน ลากลูกกลิ้งรถบดถนน งานหนัก อาหารก็กินไม่อิ่ม เจ้าพระยาเทเวศร์ต้องขอตัวกลับแล้วส่งถวายคืนพระเจ้าเชียงใหม่ระหว่างเดินทางไปถึงแถวเมืองตาก พลายมงคลก็ล้มเริ่มจากฉากแรก ช้างขวัญองค์สมเด็จพระยุพราช จบฉากสุดท้าย พลายมงคล เป็นงาช้างคู่อยู่ในวังบ้านหม้อแต่เรื่องเล่าของพลายมงคล ยังฝังใจผู้คนให้จดจำมาเล่าขาน เรื่องน่าคิดต่อ ถ้าเป็นคนเรื่องวิถีชีวิตที่พลิกผัน ก็อาจว่าเป็นเรื่องของบุญของกรรมที่ทำ แต่เมื่อเป็นช้าง เออหนอ!พ่อพลายไปก่อกรรมทำเวรไว้กับใคร?กิเลน ประลองเชิงคลิกอ่านคอลัมน์ “ชักธงรบ” เพิ่มเติม
