สุขบัญญัติสิบประการ ที่ครูให้นักเรียนประถมรุ่นผมท่องจำ...ยังพอจำได้บางข้อครับ แต่ “สมบัติผู้ดี” น่ะซี...ลืมไปไม่มีเหลือ เมื่อเจอคำ “ผู้ดี” ใน “ศัพท์สรรพรรณนา” (สถาพรบุ๊คส์ ก.พ.2565) จึงตั้งใจอ่านอาจารย์ ปรัชญา ปานเกตุ นิยามความผู้ดีไว้ว่า ผู้ดี หมายถึงผู้เกิดในตระกูลดี เสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอนหนึ่งว่า เพื่อนก็เป็นเชื้อผู้ดีมีเผ่าพันธุ์ จะผ่าเหล่าเสียนั้นเห็นผิดไม่...หรือหมายถึง ผู้ที่มีมารยาทดีงาม ดูจริตกิริยาพาที เป็นผู้ดีสันดานประมาณใจ (บทละครรามเกียรติ์)สังคมไทยมีโครงสร้างของชนชั้น ซึ่งมีคำและสำนวนเกี่ยวกับ "ผู้ดี" เป็นภาพสะท้อนวัฒนธรรมตัวอย่าง ตระกูลผู้ดี เรียกว่าตระกูลมูลชาติ หรือสกุลรุนชาติผู้ที่สืบเชื้อสายมาจากตระกูลสูง หรือมีเชื้อชาติผู้ดี เรียกว่า คนมีสกุล คนมีตระกูล หรือคนมีชาติตระกูลมารยาทของผู้ที่มีความประพฤติดี ทั้งกายวาจา และความคิด เรียกว่า สมบัติผู้ดีผู้ที่อยู่ในตระกูลผู้ดี แล้วยากจนลง เรียกว่า ผู้ดีตกยาก ผู้ที่อยู่ในตระกูลสูงของสังคมเก่า เรียกว่า ผู้ดีเก่าผู้มิได้อยู่ในตระกูลสูง แต่มีฐานะร่ำรวย เรียกว่า ผู้ดีใหม่สำนวน ผู้ดีว่าขี้ข้าตาม หมายถึงทำหรือพูดประจบสอพลอตามผู้มีอำนาจ...ก็สาสมกับอารมณ์ไม่เจียมศักดิ์ ทรลักษณฺ์เหลือตัวชั่วส่ำสาม ผู้ดีว่าแล้วขี้ข้าก็พลอยตาม ไม่มีความอายจิตสักนิดเดียว (สุภาษิตสอนหญิง)สำนวน ผู้ดีเดินตรอก ขี้ครอกเดินถนน หมายถึงคนดีไม่กล้าแสดงตัว แต่คนชั่วกลับแสดงออกอย่างเปิดเผยสำนวน ผู้ดีตีนแดงตะแคงตีนเดิน หมายถึงผู้ที่ไม่เคยชินกับการทำงานหนัก ใช้ประชดคนที่ทำงานหนักไม่ได้ มีนัยกระทบพวกผู้ดีที่ฝ่าตีนมักอ่อนนุ่ม เวลาจะเหยียบย่ำบนพื้นดิน จึงต้องตะแคงเอาสันตีนซึ่งผิวหนากว่าเดินแทนสำนวน ผู้ดีแปดสาแหรก หมายถึงผู้ที่ถือตัวว่ามีเชื้อสายเก่าแก่ หรือคนที่กรีดกรายทำตัวอย่างผู้ดีสาแหรกข้างหนึ่งมีสี่สาย สองข้างรวมเป็นแปดสาย นำมาเปรียบเทียบคนที่เกิดในตระกูลดี ตั้งแต่บิดามารดาของปู่และย่า 4 ของตาและยาย 4 รวมเป็น 8 คนดังนี้ คนจึงเป็นผู้ดีได้ เพราะชาติกำเนิด 1 และมีลักษณะอย่างผู้ดีพึงจะมี 1ทศวรรษ 2470 ช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อ ระหว่างโลกยุคเก่าและโลกยุคใหม่ โลกวรรณกรรมได้ต้อนรับนักเขียนหญิง ผู้ดีเก่าแห่งราชสกุลกุญชร คือหม่อมหลวง บุปผา นิมมานเหมินท์ ผู้ใช้นามปากกา ดอกไม้สดนิยายเรื่องหนึ่ง ชื่อ ผู้ดี มี วิมล เป็นตัวละครเอก วิมลเป็นผู้เกิดในตระกูลสูง จึงมีฐานะเป็นผู้ดี ตามนิยามแรกแม้จะตกยาก เพราะเจ้าคุณบิดาเสียชีวิตลงกะทันหัน แต่วิมลก็ยังรักษาเกียรติยศของผู้ดีไว้เหนือสิ่งอื่นใดวิมลแสดงให้เห็นว่า ผู้ดีที่แท้จริงไม่ว่าจะมั่งมีหรือยากจน ก็ยังคงเป็นผู้ดี ต่างจาก สุดใจ ลูกพี่ลูกน้อง ผู้อ้างว่า ไม่อาจวางตนเป็นผู้ดีได้เพราะยากไร้ครั้งหนึ่ง สุดใจขอเสื้อวิมลอย่างไม่เกรงใจ วิมลยังไม่ทันให้ แต่สุดใจก็ถือเอา วิมลจึงให้สุดใจ “ท่องสุภาษิตของคุณพ่อให้ฉันฟังก่อน” สุดใจนึกไม่ออก วิมลจึงแนะว่า เธอจำได้เธอก็เคยชอบ ท่านพูดเสมอเวลาที่มีใครมาขออะไรสุดใจนิ่งคิดอยู่ครู่หนึ่ง แล้วก็ร้องออกมาโดยซื่อ “อ๋อ นึกได้แล้ว ก็คนมันหน้าด้านขอ ใครจะหน้าด้านพอที่จะไม่ให้! ใช่ไหม?”“ใช่แล้ว ขอบใจ เสื้อตัวนี้เป็นของเธอแล้ว”ได้ความรู้เรื่องสมบัติผู้ดี อาจารย์ปรัชญา ปานเกตุ แค่นี้ แทนที่ผมจะนึกว่า ตัวยังพอมีสมบัติผู้ดีแค่ไหน แต่ก็ดันไปนึกถึง พวกท่าน กกต.ที่ยังอิหลักอิเหลื่อ เรื่องจะประกาศผลการเลือก สว.นึกอะไรไม่ออกลองใช้มุกของวิมล ก็ได้นี่นา!...ก็คนส่วนใหญ่มันหน้าด้านโกงเข้ามา แล้วท่านจะหน้าด้านไม่ประกาศผลให้มันได้ยังไง?หรือท่านจะเผลอคิดว่า การเมืองบ้านเมืองเรา ตรงไปตรงมาไปเสียทุกซอกมุม.กิเลน ประลองเชิงคลิกอ่านคอลัมน์ “ชักธงรบ” เพิ่มเติม
