ความยากของ “ฝีดาษลิง 2022” ศ.นพ.ธีระวัฒน์ เหมะจุฑา หรือ “หมอดื้อ” ผู้อำนวยการศูนย์วิทยาศาสตร์สุขภาพโรคอุบัติใหม่ คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ย้ำว่าคือการป้องกันการแพร่และเพื่อการประเมินความรุนแรงที่ดีที่สุด
นั่นก็คือ...สามารถรู้เร็วตั้งแต่ต้นที่คนติดเริ่มมีการแพร่ของไวรัสแล้ว ทั้งนี้ สามารถรู้ได้จากข้อมูลอาการทางร่างกายและทางผิวหนัง
แต่เริ่มมีข้อจำกัดคือร้อยละ 14 มีแต่ผื่น แผล ตุ่มที่ผิวหนังไม่มีอาการทางร่างกาย และอาการที่ผิวหนังอาจมีจุดเดียวหรือตำแหน่งเดียว และอาจเป็นที่ซ่อนเร้น
ดังนั้น...ตนเองอาจไม่รู้และไม่มีอาการเตือนว่าติดแล้ว
แยกย่อยออกไปอีกด้วยว่าร้อยละ 86 มีอาการทางร่างกายและที่ผิวหนัง และในกลุ่มที่มีอาการทางร่างกายนี้ ...ร้อยละ 39อาการที่ผิวหนังเกิดก่อน
โดยมีลักษณะของผื่น แผล ตุ่มที่ผิวหนังไม่เป็นไปตามตำรา ที่เรียงจากผื่นราบ นูนขึ้นตุ่มน้ำใส ตุ่มหนองแตกเป็นแผล ตกสะเก็ด เช่น เกิดเป็นตุ่มก่อนก็ได้
...
นอกจากนั้นมีลักษณะผื่น แผล ตุ่ม หลายระยะนี้เกิดขึ้นได้พร้อมกัน polystage polymorphic ก็ได้...ลักษณะอาการทางร่างกายอาจไม่ได้มีครบทุกอย่างและไม่ได้มีพร้อมๆกัน ได้แก่ ไข้ ปวดเมื่อยปวดหัว ปวดหลัง เหนื่อยล้า ต่อมน้ำเหลืองโต
ดังนั้น “การวินิจฉัย” ได้เร็ว ต้องใช้ทุกอย่างประกอบกัน และมีความจริงใจในการให้ประวัติ และรวมทั้งความเสี่ยงในการมีกิจกรรมต่างๆเพื่อตนเองและคนที่เกี่ยวข้อง และกันไม่ให้โรคลุกลามระบาดเป็นวงกว้าง ไม่ใช่เป็นโรคที่ต้องกลัวคนรังเกียจ
ให้รู้ไว้อีกว่า...ไวรัสฝีดาษลิงแพร่ออกได้ทางใดบ้าง?
ศ.นพ.ธีระวัฒน์ บอกว่า โรคนี้เป็นการป้องกันในระดับบุคคลได้ เราต้องช่วยกัน การแพร่คล้ายแบบโควิดแต่ “ยากกว่ามากๆ” (ย้ำ) และแบบโรคทางเพศสัมพันธ์
ดังนั้น...ต้องการการสัมผัสคลุกคลีใกล้ชิดเข้มข้น
อย่าตกใจ ตื่นเต้น ตื่นตระหนก
แพร่ทางน้ำลายจากการจูบ เลีย อม ไอ จาม พูดแบบแนบสนิท
“การติดทางการพูดจาปกติไม่เกิด ต้องการการสัมผัสที่เข้มข้นและต้องคลุกคลีใกล้ชิดมากเป็นเวลานาน ผิวแนบผิว หน้าแนบชิด”
ตัวอย่างระหว่างและขณะการมีเพศสัมพันธ์...จากการสัมผัสแผล ตุ่มน้ำ ตุ่มหนองที่ผิวหนังทางอ้อม จากการที่ไวรัสตกค้างอยู่บริเวณพื้นผิว รวมผิวหนังของร่างกาย และเสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่ม ของใช้ ผ้าปูที่นอน
เชื้อไวรัสฝีดาษลิง...อยู่ได้นาน 15 วัน
รู้อย่างนี้แล้วสรุปได้ว่า...วงจรโอกาสติดเชื้อได้ก็คือ หน้า มือปาก ตา เพศสัมพันธ์ และให้ทำความสะอาดพื้นผิว
อีกประเด็นสำคัญของ “ฝีดาษลิง” ที่เปลี่ยนใหม่ 2022 ย้ำว่า...ห้ามตื่นตระหนก ติดต่อเมื่อมีการสัมผัสใกล้ชิดจริงๆอยู่ด้วยกันนานเดินผ่านกัน นั่งห่างกัน ไม่ได้ติดง่ายแบบโควิด
...
ทางการกระทรวงสาธารณสุขมีเครือข่ายประสาน ห้องปฏิบัติการทั่วประเทศ ทั้งที่โรงพยาบาล โรงเรียนแพทย์ และศูนย์วิทยาศาสตร์สุขภาพโรคอุบัติใหม่ก็อยู่ในเครือข่ายร่วมมือกัน
ข้อมูลบ่งชี้ ศ.นพ.ธีระวัฒน์ บอกอีกว่า หนึ่ง...ไม่เป็นไปตามตำรา ในเรื่องของลักษณะอาการ ผื่นตุ่มแผลที่ผิวหนัง และอาการนำ...ไม่ไปตาม traditional symptom sequence และ lesion evolution
ถัดมา...ทั้งนี้ อาการเริ่มต้นเป็นผื่นแผลตุ่ม โดยที่ทั่วไปยังรู้สึกสบายดีได้ และขณะนั้น “แพร่เชื้อได้แล้ว”
สาม...ไม่จำเป็นต้องเริ่มตามลำดับ จากผื่นราบ นูน ตุ่มน้ำ ตุ่มหนอง แผลแตก สะเก็ด แต่กลับมีหลายแบบ หลายลักษณะ...ในขณะเดียวกัน (polymorphic)
สี่...ผื่นตุ่มแผล เกิดในร่างกายตำแหน่งเดียวได้ ในที่ซ่อนเร้น โดยกระจายหรือไม่กระจายต่อได้ที่ซ่อนเร้น เช่น อวัยวะเพศบริเวณทวารหนัก ในปาก กระพุ้งแก้ม ลิ้นต่อมทอนซิล ผนังลำคอด้านหลัง เป็นตุ่มแผล เยื่อบุตา
ห้า...อาการเฉพาะที่ปวดในทวาร ปวดเวลาถ่ายอุจจาระ36% เจ็บคอ 16.8% องคชาตบวม 15.7% ตุ่มแผลในปากคอ กระพุ้งแก้ม 13.7% ต่อมทอนซิลอักเสบบวมแดง บวมมีหนอง จนถึงฝี 4.6%
...
หก...อาการทางร่างกายคือความรู้สึกไม่สบาย มีไข้หรือไม่มีไข้ ปวดเมื่อย ปวดหัว ปวดหลัง ต่อมน้ำเหลืองโต ทั้งนี้ อาจไม่เป็น “อาการนำ” เป็น “อาการตามหลังผื่นตุ่มแผล” และ “ไม่จำเป็นต้องมีครบทุกอย่าง”
เจ็ด...การแพร่เชื้อเริ่มได้ตั้งแต่มีอาการทางร่างกายหรือมีแต่อาการทางผิวหนัง เยื่อบุเฉพาะที่ ละอองฝอย ไอจาม พูด น้ำลาย...ย้ำชัดเจนว่า
“การสัมผัสใกล้ชิดกัน เนื้อแนบเนื้อ (skin to skin)...หน้าแนบหน้า (face to face) ขณะนวด จูบ เลียสัมผัสผิว ตุ่มผื่นและเอาไปเข้าตาและเยื่อบุ และแผลในร่างกาย เช่น การมีเพศสัมพันธ์และระหว่างมีเพศสัมพันธ์...ใช้อุปกรณ์ Sex toy ร่วมกัน...เสื้อผ้าเครื่องนุ่งห่ม ผ้าปูที่นอน...ไวรัสตกค้างที่พื้นผิวติดได้ 15 วัน”
แปด...ใครเสี่ยง? ก็คือ...เด็กอายุน้อยกว่าแปดขวบ คนท้องภูมิคุ้มกันบกพร่อง มีโรคผิวหนังอยู่แล้ว เช่น eczema...ภาวะอักเสบผิวหนังจากหลายสาเหตุ โรคผิวหนัง ตุ่มพุพองตกสะเก็ดคันแสบ รวมสะเก็ดเงิน
...
เก้า...ใครเมื่อเป็นแล้วต้องระวังอาการหนัก? จุดสังเกตสำคัญก็คือ...ตุ่มแผลที่บริเวณเยื่อบุตา ผื่นตุ่มที่แผ่ไปทั่วตัว...ตุ่มที่รวมเป็นกระจุกเป็นแพ...มีตกเลือดในบริเวณผื่นตุ่มแผล...อาการไข้และอาการทางร่างกายหนักขึ้น รวมทั้งหายใจเหนื่อย (ปอด หัวใจ ไต)และเริ่มล้าคิดอะไรไม่ออก (สมอง)
ท้ายที่สุดแล้ว แม้ว่าเชื้อฝีดาษลิง 2022 จะฟังแล้วดูน่ากลัวแต่...เราสามารถป้องกันได้
“ถ้าเป็นผู้สัมผัสไม่ต้องอยู่โรงพยาบาลทุกรายได้ (ขึ้นกับนโยบายของประเทศ) โดยถ้าสามารถกักตัว 21 วัน มีการรายงานเป็นระยะ...แม้นติด (ในต่างประเทศ) ถ้าอาการไม่หนัก ให้กักตัวแยกตัวใส่เสื้อแขนยาวขายาว”
ถ้ามีสัตว์เลี้ยงที่ต้องดูแล ใส่ถุงมือ หลีกเลี่ยงการสัมผัส กอดจูบ สัตว์เลี้ยง ยังไม่ชัดกรณีจากคนไปสู่หมาแมว ทั้งหมดเหล่านี้อัปเดตข้อมูลมาจาก UK health security agency US CDC วารสาร นิวอิงแลนด์ BMJ San Francisco public health เป็นต้น
“ฝีดาษลิง 2022” เป็นโรคที่มีความยากในการป้องกันการระบาด ควบคุมโดยเฉพาะต้องรู้ให้เร็วในกรณีคนที่ติดเชื้อ และที่สำคัญคือเชื้อนี้มีรายละเอียดที่เปลี่ยนแปลงได้และต้องติดตามเป็นระยะ.