ความพยายามควบคุมสื่อ มีขึ้นทุกยุคทุกสมัย จะเบาหรือจะหนัก แล้วแต่สถานการณ์
หลังกบฏแมนฮัตตัน จอมพล ป.ถูกจี้เป็นตัวประกัน ใน ร.ล.ศรีอยุธยา รัฐบาลประกาศกฎอัยการศึก เซ็นเซอร์หนังสือพิมพ์ทุกฉบับ (นักหนังสือพิมพ์ชื่อคึกฤทธิ์ สำนักพิมพ์ต้นอ้อ 2000 พ.ศ.2554)
อยากอ่านเรื่องกบฏแมนฮัตตันให้จุใจ ไปหาหนังสือ เบื้องแรกประชาธิปตัย...ของสมาคมนักข่าวนักหนังสือพิมพ์ฯ อ่านนะครับ แต่เห็นจะต้องออกแรงสักหน่อย ได้ข่าวว่าขายดีจนขาดตลาดแล้ว
ขณะนั้น “สยามรัฐ” มี ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ปราโมช เป็นผู้อำนวยการ นายสละ ลิขิตกุล เป็นบรรณาธิการ ท่านผู้อำนวยการมีคอลัมน์ตอบปัญหาประจำวัน กับ เก็บเล็กผสมน้อย
แต่ที่มีคนอ่านติดงอมแงม คือนวนิยาย เรื่องสี่แผ่นดิน
อาจารย์คึกฤทธิ์ แสดงท่าทีเหมือนยอมรับคำสั่งเจ้าพนักงานการพิมพ์โดยดุษณี เขียนแถลงการณ์ต่อท่านผู้อ่าน...เมื่อถึงวรรคสำคัญ ก็เปิดที่ว่างโล่งๆ เอาไว้
นอกจากทรมานใจคนอ่านแล้ว อาจารย์คึกฤทธิ์ ยังประกาศว่า ต่อไปนี้ จะไม่เขียนข้อความใดลงใน “สยามรัฐ” จนกว่าสถานการณ์จะกลับคืนสู่สภาพปกติ
หน้าหนึ่งหนังสือพิมพ์ฉบับวันที่ 5 ก.ค.2494 บรรทัดที่สองของพาดหัวข่าว ถูกปล่อยว่าง และสองคอลัมน์มุมล่างด้านขวา ถูกปล่อยเป็นช่องขาว
สยามรัฐต่อจากวันนั้น ไปถึง 21 มิ.ย. ก็เริ่มลงข่าวประหลาด ข่าวที่อ่านแล้วน่าหัวเราะ
เช่นต้นหมากหลังโรงพิมพ์สยามรัฐมี 13 ต้น ยืนอยู่ได้เพราะเอนอ่อนผ่อนตามลม...ต้นมะขามมีหวังเป็นเขียงปีหน้าแน่ ...หรือ
ฝูงมดง่ามขึ้นไปจะคาบเด็ก 2 ขวบบนบ้าน...ข้าราชการทุกคนที่จะลาบวชปีนี้ต้องโกนหัว
...
ฉบับ 7 ก.ค.พาดหัวหน้าหนึ่ง คึกฤทธิ์แถลงถึงข่าวตามร้านกาแฟ โดยมีรายละเอียดว่า
ตามที่ท่านมีไมตรีจิตแสดงความห่วงใยว่า ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ถูกตำรวจไปสอบสวนถึงที่บ้านนั้น ไม่ตรงต่อความเป็นจริงนัก ข่าวตำรวจไปสอบสวนถึงที่บ้าน ไม่ต้องเรียกตัวไปสอบสวนนั้น ดูจะทำให้ ม.ร.ว.คึกฤทธิ์ ใหญ่ไปสักหน่อย
และถ้ามีข่าวอย่างนี้บ่อยๆ เดี๋ยวจะเกิดเบ่งขึ้นมา เพราะนึกว่าตัวเองใหญ่จริง
ฉบับ 8 ก.ค. มีแถลงข่าวถึงผู้อ่านสี่แผ่นดิน ว่า ที่ได้ติดต่อถามข่าวมาเป็นอันมาก ผู้เขียนขอขอบพระคุณ และขอเรียนให้ทราบว่า เมื่อทางการเลิกตรวจข่าวหนังสือพิมพ์สยามรัฐ เมื่อใด ก็จะได้ลงต่อไปทันที ขอได้โปรดอดใจรอ
10 ก.ค. พาดหัวข่าว รายงานข่าวด่วนจากคึกฤทธิ์ พระอาทิตย์ที่หัวหิน ขึ้นผิดทางกับศรีราชา สงสัยพระอาทิตย์มี 2 ดวง 20 ส.ค. เจ้าพนักงานการพิมพ์เลิกตรวจข่าว
22 ส.ค. บทนำสยามรัฐ เขียนว่า “เราคืนสภาพเดิม” คือกลับไปเสนอข่าวตามปกติ ไม่มีข่าวจิ้งจกตุ๊กแก หรือการเว้นช่องว่าง...อีกต่อไป
7 ก.ย. สยามรัฐลงพระบรมราชโองการเลิกใช้กฎอัยการศึก พาดตัวแดงขวางหน้า 1 ทั้งหน้าว่า ฉบับเลิกตรวจข่าว
และวันนั้นเอง...คึกฤทธิ์ ก็กลับมาตอบปัญหาประจำวัน เขียนคอลัมน์เก็บเล็กผสมน้อย และเขียนนวนิยายสี่แผ่นดิน ที่ผู้อ่านติดตามกันงอมแงม เหมือนเดิม
วิธีต่อสู้กับเผด็จการ ของอาจารย์คึกฤทธิ์ นั้น ไม่เหมือนใคร จนบัดนี้ก็ไม่มีใครเหมือน
แต่ความพยายามควบคุมสื่อ...นั้น ไม่มีอะไรเปลี่ยนไป ไม่ว่าใครมาได้อำนาจ ก็อยากเอาสื่อให้อยู่ในมือ...เหมือนเดิม.
กิเลน ประลองเชิง