ภาพประกอบกิจกรรมหนึ่งในสงกรานต์ คุณสุจิตต์ วงษ์เทศ บอกไว้ในหนังสือประเพณี 12 เดือน ในประวัติศาสตร์สังคมวัฒนธรรม เพื่อความอยู่รอดของคน (สำนักพิมพ์มติชน พ.ศ.2548) มีการทรงผีครกผีสากตำข้าว ทำให้เกิดการละเล่นเต้นครกเต้นสาก และดึงครกดึงสาก สืบเป็นรำกระทบไม้ในปัจจุบันผมมโนถึง กิจกรรม “รำแม่ศรี” มโนถึงเพลง “แม่ศรีเอย แม่ศรีสวยสม สองคิ้วเจ้าต่อ คอเจ้าก็กลม ชักผ้าปิดนม ชมแม่ศรีเอย”...ผมเข้าใจว่า การรำที่ดูเป็นการละเล่น นั้นเป็นการทรงผีแม่ศรีไปด้วยฟังเพลงท่อน ชักผ้าปิดนม ชมแม่ศรีเอย...แล้วคิดต่อ ถ้าไม่ชักผ้าปิดนม แม่ศรีจะน่าชมอีกสักแค่ไหนแม่ศรี ไม่ใช่ผีสาวสวย...ธรรมดาอย่างที่เข้าใจ คุณสุจิตต์ บอกว่า แม่ศรี เขียนอีกแบบ แม่สรี เป็นผีบรรพบุรุษ รากเหง้าเก่าแก่ในสงกรานต์ทั่วอุษาคเนย์แม่ศรี มีศัพท์สองคำรวมกัน คือ แม่ เป็นคำพื้นเมืองดั้งเดิม กับคำ ศรี เป็นคำสันสกฤตคำผสมแม่ศรีนี้...ผิด เพราะที่ถูกต้อง เขียนว่า แม่สรี เป็นคำจากภาษาเขมร อ่าน แม่-สะ-รีบางท้องถิ่นในประเทศไทยใกล้เขมร เขียนว่า แม่สี ซึ่งถูกต้องใกล้เคียงรากเหง้าเก่าแก่ที่สุดแม่ ภาษาเขมรว่า เม หมายถึงหัวหน้า หรือผู้เป็นใหญ่ เช่นแม่ทัพ แม่น้ำ ฯลฯสรี เป็นคำเขมรว่า สฺรี อ่านว่า เซฺรย กลายมาจากคำว่า สฺตฺรี หมายถึงผู้หญิงเมื่อรวมเข้าเป็น แม่สรี หรือ แม่สี ก็หมายถึง หญิงผู้เป็นใหญ่ หรือผู้หญิงที่เป็นหัวหน้าสุจิตต์ วงษ์เทศ บอกว่า ผู้หญิงที่เป็นใหญ่ หรือเป็นหัวหน้า มีทั่วไปทั้งโลกยุคเริ่มแรก เฉพาะภูมิภาคอุษาคเนย์ มีร่องรอยและหลักฐานชัดเจน เป็นที่รู้กันทั่วไป เช่น นิทานกำเนิดบ้านเมืองเขมร และมอญ ฯลฯโดยเฉพาะเขมร มีนิทานเรื่องนางนาค แล้วไทยก็รับนิทานเรื่องนี้มา ยังเหลือเค้าอยู่ในกฎมณเฑียรบาล ชื่อพระราชพิธีเบาะพกพระเจ้าแผ่นดินต้องบรรทมด้วยแม่หยัวพระพี่ ก็คือนางนาค อย่างเดียวกับนิทานของนครธมฉะนั้น แม่ศรี ที่ถูกต้อง คือแม่สรี หรือแม่สี หมายถึงบรรพบุรุษผู้ยิ่งใหญ่ที่เป็นผู้หญิง ก็คือนางนาค มีเพลงนางนาคชุดทำขวัญ เป็นพยานแม่ศรี คือผีบรรพบุรุษที่ปกป้องคุ้มครองเผ่าพันธุ์บ้านเมืองและรัฐ จนถึงราชอาณาจักรที่ทุกคนต้องเซ่นวักไหว้ดีพลีถูกหากละเลยเพิกเฉยก็จะถูกอำนาจเหนือธรรมชาติ บันดาลให้ล่มจมถึงล่มสลาย ได้รับความวิบัติด้วยเหตุดังนี้ คนแต่ก่อนจึงต้องเลี้ยงผีบรรพบุรุษ ที่พูดกันต่างๆว่าพิธีเลี้ยงผี ในวันขึ้นปีใหม่หรือเดือนอ้ายแล้วภายหลังเปลี่ยนเป็นมหาสงกรานต์เดือนห้า ด้วยการเชิญผีมาลงทรง หรือเข้าทรง เพื่อขอคำทำนายทายทัก ว่าพืชพันธุ์ธัญญาหารปีต่อไปที่จะมาถึงในเดือน 6 แล้วฝนตกในเดือน 8 จะอุดมสมบูรณ์หรือจะล่มแล้งแห้งตายจะได้เตรียมตัวรับสถานการณ์ผมได้ความรู้เรื่องแม่ศรี จากคุณสุจิตต์ วงษ์เทศ แค่นี้ แต่สะดุดใจ ต้องย้อนไปอ่าน...แม่ศรี คือผีบรรพบุรุษที่ปกป้องคุ้มครองเผ่าพันธุ์บ้านเมืองและรัฐ จนถึงราชอาณาจักร ที่ทุกคนต้องเซ่นวักไหว้ดีพลีถูกการเมืองไทย เคยมีนารีขี่ม้าขาวมานั่งเมือง แล้วชายชาติทหาร ก็มาชิงอำนาจไปครั้งหนึ่ง มาถึงตอนนี้ ว่ากันด้วยเสียงส่วนใหญ่ เรากำลังจะได้นารีขี่ม้าขาวคนที่สองแล้วก็มีเค้าว่า ชายชาติทหารชุดเดียวกัน ก็จะมาชิงอำนาจไปเสียอีกเอาเป็นว่า มาถึงวันนี้ ความเชื่อเรื่องผีแม่ศรี จืดจางลงไป แม่ศรีมีไว้แค่ให้เข้าทรงรำให้เข้ากับเนื้อร้องทำนองเพลง ชักผ้าปิดนม ชมแม่ศรี ไปตามประเพณีส่วนเรื่องการเมือง ก็ต้องยอมให้พวกผีผู้ชาย เขาว่ากันไปตามเพลง.กิเลน ประลองเชิง
