ในชุดความรู้เรื่องข้าวจากผู้รู้หลายคน อาจารย์ธีรยุทธ บุญมี ใช้คำว่า “พวกผม”...มี นิพัทธ์พร เพ็งแก้ว ผู้ดำเนินโครงการเทศกาลข้าวใหม่ รวมอยู่ด้วยนิพัทธ์พรตั้งคำถาม...เทวนารีแห่งทุ่งข้าว แม่โพสพ ในเมืองสยามนั้น มีเอกสารหลักฐานกล่าวถึง...เมื่อใดมังรายศาสตร์ กฎหมายกษัตริย์ล้านนา 700 ปีที่แล้ว กล่าวถึงคดีเกี่ยวกับไร่นาไว้ (บางข้อ) ดังต่อไปนี้ผู้ใดขี้ใส่ข้าวแรกท่านตั้งแต่ตอนหว่านกล้า ไปจนตอนจะย้ายปลูกจะเก็บเกี่ยว ให้มันหาเหล้า 2 ไห ไก่ 2 คู่ เทียน2 เล่ม ข้าวตอกดอกไม้บูชาขวัญข้าวและเสื้อนาผู้ใดเยี่ยวใส่ไร่ท่าน เยี่ยวรดของปลูกในไร่ ให้หักตัดเสีย แล้วให้มันชดใช้ตามราคาของนั้น ไม่ต้องไหม แล้วให้หาเหล้าไห ไก่คู่ ข้าวตอกดอกไม้ บูชาเสื้อไร่เถิดอีกราว 500 ปีต่อมา ในกฎหมายตราสามดวง ภาคส่วนพระอายการเบ็ดเสร็จ ที่รัชกาลที่ 1 โปรดให้ชำระกฎหมายเก่า...มาใช้ในต้นสมัยรัตนโกสินทร์ พบว่ามีการบันทึกนามแม่โพสพเอาไว้24 มาตราหนึ่ง ผู้ใดลักฟันรั้วทลายรั้วไร่นาท่านเสีย ให้วัวควายเข้าไร่นาท่าน พิจารณาเป็นสัจไซ้ให้ทวนโดยสกรรจ์หมีฉกรรจ์ แล้วให้ทวน 3 วัน ให้ร้องว่า คนทั้งหลายอย่าเอาข้าเป็นทำเนียมเพราะมันดูถูกแก่แม่โพสพที่เลี้ยงมันมาหาที่ปูนปานหมีได้อายุ พระอายการเบ็ดเสร็จ ที่ใช้ในสมัยต้นๆอยุธยา ไล่หลังอายุกฎหมายมังรายศาสตร์ ไม่มาก ก็แสดงว่า ชาวนาภาคเหนือ เรียกเทพอารักษ์ทุ่งข้าวว่า เสื้อนาเสื้อไร่ในขณะชาวนาภาคกลาง เรียกแม่โพสพดร.จิรพัฒน์ ประพันธ์วิทยา ผู้เชี่ยวชาญภาษาบาลี สันสกฤตและฮินดี อธิบายที่มาของแม่โพสพว่า แม่โพสพของไทย ก็คือท้าวกุเวร หรือท้าวเวสสุวรรณ หรือซัมภาลา ที่คนไทยคุ้นท้าวกุเวร เทพทิศเหนือ เจ้าแห่งสมบัติในโลก พุงพลุ้ย ถือถุงเงิน อยู่ในอินเดียเป็นชาย พอมาอยู่ไทยกลายเป็นหญิง เป็นแม่โพสพ เจ้าแม่ประจำไร่นาในพิธีทำขวัญข้าว ทำขวัญนา ชาวนาสุโขทัย เริ่มพิธีด้วยการตั้งนะโมง 3 จบ แล้วท่องว่าวันนี้ วันดี เป็นศรีวัน พระยาวัน มาทำขวัญ แม่โพสพ พ่อโพสี แม่สร้อยจำปี แม่ศรีจำปา แม่ศรีบุญนาค แม่อย่าให้ไปมีรวงทางราก ให้มามีรวงทางปลายอุมาอุมะ อาตะทายะ อาตะ ทายิ กินเปรี้ยวให้มากินเปรี้ยว กินหวานให้มากินหวานชาวสุโขทัย มีพ่อโพสพ มีแม่โพสี เหตุที่มีทั้งพ่อและแม่ก็น่าจะจากเรื่อง ท้ากุเวร หรือท้าวเวสสุวรรณ นั่นเองมีนิทานเล่าถึงแม่โพสพหลายเรื่อง เรื่องหนึ่งเล่ากันในเมืองขอนแก่น...มีแม่ม่ายนางหนึ่ง ถึงฤดูกาลยังสร้างยุ้งไม่เสร็จ ข้าวก็บินมาวุ่นวาย นางรำคาญจึงทั้งด่าทั้งไล่ ทั้งเอาไม้คานไล่ตีข้าวแตกกระจาย ข้าวเสียใจบินหนีไปเป็นเผือกกลอยในป่าเขามนุษย์ไม่มีข้าวกิน อดอยากหิวโหยตาย ร้อนถึงพระฤาษีต้องไปตาม นางข้าวใจอ่อนผ่อนปรนว่า ถ้ารู้จักเคารพนางจะปลูกข้าว จะเกี่ยว จะนวด ต้องขอขมานางมนุษย์ยอมรับ ข้าวก็กลับมาให้มนุษย์กินเหมือนเดิมกำเนิดของข้าวความเชื่อเรื่องแม่โพสพ เป็นเรื่องราวสอนให้รู้จักความกตัญญู ชาวนารู้คุณข้าว คนกินข้าวรู้คุณชาวนา ที่เหนื่อยยากตรากตรำ เลี้ยงคนทั้งบ้านทั้งเมือง รัฐบาลฉลาดใช้ปัญญา ดูแลชาวนาให้อยู่ได้ไม่ขัดสนเหล่านี้ คือเรื่องราวที่เรารู้แล้ว ก็น่าจะลองเริ่มต้นจะส่งข้าวใหม่เป็นของขวัญกันแทนของขวัญที่เคยให้ หรือจะเลือกตักบาตรข้าวใหม่...ถือเป็นเทศกาลข้าวใหม่ ก็จะเป็นสิริมงคล ที่น่าจะทำให้วัดปีใหม่ปีนี้ สดใสกว่าเดิม.กิเลน ประลองเชิง
