23-25 กันยายนนี้ ...ทั้งที่จังหวัดศรีสะเกษและสุรินทร์ จะมีงานสำคัญที่เรียกว่า ประเพณี “แซนโฎนตา” หรือพิธีไหว้ผีบรรพบุรุษของชาวไทยเชื้อสายเขมร ซึ่งจัดขึ้นเป็นประจำทุกปี ในช่วงวันแรม 15 ค่ำ เดือน 10แซนโฎนตา...เป็นภาษาเขมร แปลตามหลักภาษาศาสตร์ คำว่า แซน ภาษาไทยน่าจะตรงกับคำว่า เซ่น หมายถึง การเซ่นไหว้ ส่วนคำว่า โฎนตา แยกเป็น 2 คำ คำว่า โฎน หมายถึงยาย หรือย่า ส่วน ตา หมายถึงปู่ หรือตา ถ้าในภาษาไทยก็น่าจะใกล้เคียงกับคำว่าบรรพบุรุษ หรือญาติโกโหติกา นั่นเอง“แค่ความหมายของคำก็น่าสนใจแล้ว ยิ่งถ้าได้ไปร่วมพิธีจริงๆ จะเข้มขลังขนาดไหน” ธมลวรรณ เจริญวงศ์พิสิฐ ผู้อำนวยการ ททท. สำนักงานสุรินทร์ เชิญชวนให้ไปร่วมงานนี้ โดยบอกว่า มีแค่ปีละครั้งเท่านั้น ในปีนี้ ที่สุรินทร์จัดในวันที่ 24-25 ก.ย.2562 ส่วนที่จัดยิ่งใหญ่ คือ ศรีสะเกษ เริ่มตั้งแต่วันที่ 23-25 ก.ย.2562 เหตุผลที่ศรีสะเกษจัดยิ่งใหญ่ ผอ.ททท.สุรินทร์ ซึ่งดูแลพื้นที่ทั้งสุรินทร์และศรีสะเกษ บอกว่า เหตุเพราะ อ.ขุขันธ์ ซึ่งเป็นอำเภอสำคัญอำเภอหนึ่งของศรีสะเกษ ถือเป็นพื้นที่แรกเริ่มที่มีการจัดงานประเพณีแซนโฎนตา เป็นหนึ่งในงานที่อยู่ในปฏิทินท่องเที่ยวของ ททท.ด้วย เป็นการฟื้นฟู และส่งเสริมงานประเพณี เพื่อยกระดับขึ้นเป็นงานประเพณีในระดับชาติโดยในปีนี้ เตรียมการจัดงานไว้อย่างยิ่งใหญ่มาก ที่บริเวณอนุสาวรีย์พระยาไกรภักดีศรีนครลำดวน หน้าที่ว่าการอำเภอขุขันธ์ จ.ศรีสะเกษ ส่วนที่สุรินทร์ จัดที่บริเวณอนุสาวรีย์พระยาสุรินทร์ภักดีศรีณรงค์-จางวาง อ.เมือง จ.สุรินทร์สำหรับบรรยากาศงานประเพณีแซนโฎนตานั้น บอกเลยว่า อลังการงานสร้างและเข้มขลังมากๆ เพราะถือเป็นประเพณีเก่าแก่ที่สืบทอดกันมานานกว่า 1,000 ปี ของชุมชนชาวพื้นเมืองเชื้อสายเขมร ทั้งสุรินทร์และศรีสะเกษ เป็นการทำบุญเพื่ออุทิศส่วนกุลให้กับผู้ล่วงลับไปแล้ว โดยเฉพาะบรรพบุรุษหรือญาติที่ใกล้ชิด และหมายรวมทั้งผู้ที่ล่วงลับไปแล้วโดยไม่เจาะจงว่าเป็นใครด้วย เล่ากันว่า สมัยก่อนพอถึงช่วงเทศกาลแซนโฎนตา ในช่วงกลางคืน จะได้ยินเสียงคนคุยกันที่ใต้ถุนเรือน เมื่อมองลอดช่องพื้นกระดานลงไปจะเห็นคนผมหงอก ผมดำ นั่งผิงไฟคุยกัน แต่ฟังไม่รู้เรื่องว่าพูดภาษาอะไร คนเฒ่าคนแก่บอกว่านั่นคือ “ขม๊อจโฎนตา” หรือผีปู่ย่าตายาย ที่เทวดาท่านปล่อยให้มาเยี่ยมลูกหลานและรับส่วนบุญกุศลที่ลูกหลานอุทิศให้ในช่วงเทศกาลแซนโฎนตานั่นเองซึ่งนอกจากการไหว้ผีในพิธีแซนโฎนตาแล้ว ยังมีประเพณีย่อยในช่วงนี้อีกอันหนึ่ง เรียกว่า ประเพณี จูนโฎนตา ที่บรรดาลูกหลานญาติพี่น้องจะกลับมาบ้านมาไหว้พ่อแม่ปู่ย่าตายาย และญาติผู้ใหญ่ที่เคารพนับถือ และจะนำเอามะพร้าว ข้าวสารเหนียว ขนมต่างๆมามอบให้ รวมทั้งเงินทอง เพื่อให้ผู้ใหญ่ได้นำไปใช้ทำบุญในประเพณีแซนโฎนตา หากพ่อแม่ปู่ย่าตายายเสียชีวิตไปแล้ว ก็จะไปกราบไหว้ญาติผู้ใหญ่ที่เคารพและมอบข้าวของเงินทองให้ เช่นเดียวกันวีระศักดิ์ วิจิตร์แสงศรี ผู้ว่าราชการจังหวัดศรีสะเกษ บอกว่า ในงาน ประเพณีแซนโฎนตา นอกจากนักท่องเที่ยวจะได้เห็นบรรยากาศของวิถีวัฒนธรรมประเพณีดั้งเดิมของชาวไทยเชื้อสายกัมพูชา ที่นับวันจะหาชมยากแล้ว ยังมีการแสดงโขนของเยาวชนกว่า 100 ชีวิต มีขบวนแห่ที่ยิ่งใหญ่ กว่า 22 ขบวน ที่อนุรักษ์สืบสานวิถีประเพณีไว้ภายในงานจะมีกล้วยหลายแสนหวีมาจำหน่ายให้นักท่องเที่ยวนำไปไหว้ และรับประทานเพื่อความเป็นสิริมงคลด้วย ผอ.ททท.สำนักงานสุรินทร์ ทิ้งท้ายว่า เคยร่วมงานสารทไทย สารทจีนกันแล้ว 23-25 ก.ย.นี้ ลองมาสัมผัสความพิเศษของงานสารทเขมรกันบ้าง ถือเป็นงานเซ่นไหว้ที่ยิ่งใหญ่มากๆ ทุกอย่างถูกจัดเตรียมตามธรรมเนียมโบราณเหมือนเมื่อ สมัย 1,000 ปีที่แล้ว ทั้ง* กรวยดอกไม้ 5 กรวย หรือที่เรียกว่าขันธ์ 5 ใส่พานพร้อมทั้งเงินทองของมีค่า เสื้อผ้าใหม่ ผ้าโสร่ง และผ้าซิ่นไหม ที่ยังไม่ได้ใช้ 1 สำรับ พร้อม แป้งหอม น้ำหอม น้ำอบ หวี กระจก, สำรับกับข้าว 1 สำรับ เป็ดต้ม ไก่ต้ม และยังได้สัมผัสกับความพิเศษของขนมไทยและขนมเขมร หลายชนิด ไม่ว่าจะเป็น ข้าวต้มห่อด้วยใบมะพร้าวอ่อน ขนมข้าวต้มหมู, ข้าวต้มมัด, ขนมเทียน, ขนมใส่ไส้, ขนมกันกันเตรือม, ขนมกันตางราง, ขนมนางเล็ด, ขนมไข่หงส์ ขนมข้าวเกรียบ และขนมข้าวพอง เป็นต้น โดยของเซ่นไหว้ที่สำคัญของประเพณีนี้คือ ข้าวต้มมัด หรือที่ภาษาเขมรเรียกว่า “บายเบ็ณฑ์” ซึ่งหมายถึงข้าวที่ปั้นเป็นก้อนเพื่อใช้ใส่บาตรพระเป็นขนมที่ทำจากข้าวใหม่ที่เพิ่งออกรวงรับรองว่าน่าประทับใจ บางทีการได้มาสัมผัสประเพณีโบราณแบบนี้ อาจจะทำให้เราอยากออกเดินทาง เพื่อค้นหาประสบการณ์ใหม่ๆ กับวัฒนธรรมประเพณีดั้งเดิม ที่นับวันจะหาดูได้ยากขึ้น.
