หนังสือพรรณพฤกษาและนานาสัตว์ มรดกล้ำค่าจากจิตรกรรมฝาผนัง (วิริยะประกันภัย พิมพ์ 2568) เป็นของขวัญปีใหม่ ที่คุณ ศรัณย์ ทองปาน ส่งมาให้โดนใจมากแต่ที่โดนใจกว่า คือเนื้อหา...ที่คุณศรัณย์เขียนอธิบาย...ให้เข้าใจความลึกเร้นที่ซ่อนไว้ในภาพค่อยๆอ่าน ค่อยๆทำความเข้าใจตามกันไปนะครับ คุณศรัณย์ เขียนไว้ตอนหนึ่งภาพเขียนนก เช่น นกกางเขนบ้าน นกโพระดก นกแก้วโม่ง นกเอี้ยงหงอน ช่างที่วาดต้องการแสดงลักษณะเชิงช่าง การสอดประสานสีสันและทรวดทรง มากกว่าการบันทึกภาพนกที่มีอยู่ตามธรรมชาติ หรือการเขียนคู่มือดูนกยิ่งกว่านั้น สัตว์บางชนิดช่างอาจวาดไปตามตำราที่ฝึกฝนมาจนเป็น แบบแผน เช่น ช้างดังที่มีสำนวนว่าการฝึกหัดเขียนภาพไทยนั้น ก่อนอื่นต้องเริ่มด้วยการเขียนลายกนก-นารี-กระบี่-คชา ซ้ำๆจนอยู่มือ อธิบายว่า กนกคือลวดลายไทย นารีคือภาพร่างคน กระบี่คือลิง และคชาคือช้างภาพช้างในจิตรกรรมฝาผนัง จึงมักมีลักษณะเป็นภาพไทยตามแบบแผนเสมอเช่นเดียวกับรูปสิงห์ที่ช่างไทยคัดลอกจากรุ่นสู่รุ่น สืบเนื่องมาหลายร้อยปี จนสิงห์ในภาพจิตรกรรมกลายเป็นร่างกายซึ่งประกอบด้วยกลุ่มกนกม้วนขด มิได้มีอะไรเกี่ยวข้องกับสิงโตเป็นๆ ในทวีปแอฟริกาแต่อย่างใดเช่นเดียวกับสัตว์อีกหลายชนิด ซึ่งเป็นการคิดประดิษฐ์ขึ้นตามจินตนาการของช่าง ตัวอย่างที่แลเห็นได้ชัดเจน คือช่างในภาคกลาง ผู้ซึ่งไม่คุ้นเคยกับทะเลและสัตว์ทะเลเมื่อต้องวาดภาพสิ่งมีชีวิตในมหาสมุทร ถ้าเป็นวาดโดยอิงรูปแบบของปลาน้ำจืด ก็มักกลายเป็นสัตว์หิมพานต์ คือเป็นสัตว์ผสม มีท่อนบนเป็นเสือ เป็นช้าง หรือเป็นหมูป่า แต่มีท่อนล่างเป็นปลาไม่เช่นนั้นก็มีร่างกายครึ่งบนเป็นมนุษย์ แต่ครึ่งล่างเป็นสัตว์น้ำ เช่น หางปลา หรือเปลือกหอย เป็นต้นทั้งหมดที่คุณศรัณย์อธิบาย...เพื่อให้พวกเราเข้าใจว่า ภาพสัตว์ในจิตรกรรมฝาผนัง ที่เราเห็นเจนตา รู้จักกันว่าสัตว์หิมพานต์นั้น...บางส่วนเกิดจากขนบจารีตของช่างไทย ที่ทำตามๆกันมาบางส่วนเกิดจากความไม่รู้จักสัตว์นั้นจริง จึงต่อเติมเสริมไปตามจินตนาการ ที่โลดแล่นไปแต่ละคนสำหรับผม...มีประเด็นสงสัยคาใจ...มาตั้งแต่เริ่มหัดอ่านหนังสือเล่มแรก ชั้น ป.เตรียม เด็กรุ่นผมเคยอ่านกันทุกคน เรื่องแรกในหนังสือนิทานสุภาษิต ก็เรื่องราชสีห์กับหนู...อ่านเนื้อเรื่อง เป็นราชสีห์ แต่ภาพประกอบเรื่อง คนเขียนภาพไม่รู้จักราชสีห์ จึงเขียนเป็นภาพสิงโต เมื่อคุณมีศักดิ์ นาครัตน์ เอามา ร้องเป็นเพลง ท่อนดัง ย้ำๆ ราชสีห์เคราะห์ร้าย ต้องมาติดบ่วงพราน ต้องดิ้นรนซมซานหูฟังว่าราชสีห์ แต่ใจก็นึกภาพสิงโต ผมอ่านหนังสือหลายเล่ม บางเล่มก็เขียนเป็นราชสีห์ บางเล่มก็สิงโต แล้วก็เข้าใจกันเอง เป็นตัวเดียวกันผมพยายามนึกถึงเพลง ถ้าเราร้อง สิงโตเคราะห์ร้าย ฟังแล้วก็ไม่ขลังเท่าราชสีห์พยายามหาคำอธิบายมานาน...เพิ่งมาเข้าใจตอนคุณศรัณย์เขียน ราชสีห์มาจากฝีมือช่างไทยราชสีห์ของแท้ ทั้งเนื้อตัวต้องมีกนกม้วนขด ถ้ามีเนื้อหนังมีขน แบบสิงโตแอฟริกันเป็นของปลอมไม่ว่าคุณศรัณย์จะเขียนความจริงให้เข้าใจ ราชสีห์กับสิงโตคนละตัว แต่เชื่อเถิด! ผมเองหรือใครอื่นที่อ่านนิทาน ก็คงยังมโนเหมา เอาราชสีห์เป็นสิงโตที่คุ้นตาคุ้นใจจากภาพประกอบในหนังสือที่เคยอ่านอยู่นั่นเองเออ! ถ้าเหมือนในนิทาน ลาในหนังราชสีห์ หรือราชสีห์ฟัดกะหมา ก็ไปอย่าง คนละพันธุ์แยกใหญ่เล็กชัดเจนการเมืองไทยหลังเลือก อบจ.วันสองวันนี้ ชาวบ้านที่เคยถูกชวนไปไล่หนูตีงูเห่า เขาแอบหัวเราะกัน เป็นไปได้ไง! งานนี้ราชสีห์ถูกหนูขี่คอ และเจ้าหนูตัวนี้ มีคิวแปลงเป็นราชสีห์เชียวนะเออ!กิเลน ประลองเชิงคลิกอ่านคอลัมน์ “ชักธงรบ” เพิ่มเติม
