เรื่อง “หมากรุก” ที่ ส.พลายน้อย เขียนไว้ในหนังสือ รู้ร้อยแปด เล่ม 2 (สำนักพิมพ์สารคดี พ.ศ.2544) ไว้เพียงสองหน้า...แต่เนื้อหาสาระอัดแน่นกว่าที่ผมเคยอ่านจากหนังสือเล่มใหญ่หลายเล่มครั้งหนึ่ง หมากรุกเคยถูกเรียกว่ากีฬากษัตริย์ เล่นกันมาแต่ดึกดำบรรพ์ในหมู่ชนชั้นสูง แต่ถ้าไปถามคนประเทศไหน คนประเทศนั้น ก็คุยว่า เป็นชาติแรกที่คิดขึ้นชาติยิวอ้างพระเจ้าโซโลมอน กษัตริย์ยิว ชาติกรีกอ้างอริสโตเติล ชาติจีนอ้างฮั่นสิน หนักแน่นขนาดบอกว่าคิดเล่นมาตั้งแต่ พ.ศ.369 ถามอินเดีย เขาก็ว่านางมณโฑ คิดให้ทศกัณฐ์เล่นตอนทำสงครามกับพระราม เรียกว่า “จตุรงค์”แต่ชาติที่มีเรื่องเล่ายืดยาวกว่าชาติใด คือชาติเปอร์เซียเขาเล่าว่า พระเจ้ากาอิท พระราชาแห่งเปอร์เซีย ทำสงครามปราบแว่นแคว้นข้างเคียงได้หมด จนไม่มีแคว้นไหนต่อต้าน หางานสงครามไม่ได้นานๆ พระองค์ก็ทรงเหงาประกาศว่า ถ้าใครผู้ใดคิดอะไร ให้ทรงเล่นจนหายเหงาได้ จะให้รางวัลตามที่ขอครั้งนั้น มีอำมาตย์ชราผู้หนึ่ง คิดได้ก็เรียกช่างมาแกะงา เป็นตัวหมากรุก แบ่งออกเป็นสองพวก พวกขาวพวกแดง ให้ช่างไม้ทำกระดานขีดเป็นตารางรวม 64 ตา เสร็จแล้วก็นำไปถวายกราบทูลกติกาที่จำลองการทำสงคราม ให้ทรงหาคู่เล่นพระเจ้ากาอิท เล่นหมากรุกแล้วก็เพลินจนติดพระทัย หมดอารมณ์ที่จะไปทำสงครามจริงๆต่อไปอีก หลุดปากประทานรางวัลว่า แม้จะมีราคาเทียบกับครึ่งอาณาจักร ก็จะทรงยอมผิดคาด อำมาตย์ชราขอของที่ฟังแล้วนิดน้อยเหลือเกินก็แค่ขอประทานเมล็ดข้าว วางลงในช่องหมากรุก ช่องที่ 1 หนึ่งเมล็ด และเพิ่มอีกหนึ่งเท่าในช่องที่ 2 และเพิ่มเรื่อยๆไป จนถึงตารางหมากรุกช่องที่ 64 ช่องสุดท้าย“เจ้าขอแค่นี้หรือ” พระเจ้ากาอิทตรัสย้ำ “ถ้าอยากได้อะไรเพิ่มขึ้นอีก ก็ให้บอก”อำมาตย์เฒ่าทูลยืนยัน ขอเมล็ดข้าวจำนวนเท่าที่ขอครั้นถึงเวลาพวกข้าราชบริพารหาเมล็ดข้าว ตามจำนวนที่ขอ กลับเจอจำนวนข้าวมหาศาล จนเมล็ดข้าวเท่าที่หาได้ในพระราชอาณาจักรไม่พอตำนาน เรื่องหมากรุกของเปอร์เซีย จบลงด้วยการทิ้งแง่อัศจรรย์แห่งตัวเลขในวิชาคำนวณ ที่ลึกล้ำยิ่งใหญ่ชนิดที่คาดเดาไม่ถึงอาจารย์ ส.พลายน้อยบอกว่า มีผู้รู้อ้างหลักฐานเปอร์เซีย ได้วิชาหมากรุกจากอินเดีย แต่ผู้รู้อีกท่านก็ค้านว่า เปอร์เซียเป็นต้นคิด อินเดียได้ไป แต่เมื่อหมากรุกในเปอร์เซียสาบสูญ จึงต้องไปขอวิชาจากอินเดียเล่นใหม่จากนั้น อาหรับก็มารับวิชาจากเปอร์เซียไปอีกต่อประเทศไทย มีหลักฐานตัวหมากรุกสังคโลก ดินเผาเคลือบเขียว ศิลปสุโขทัยยุคปลาย สมัยอยุธยา พงศาวดารกล่าวว่า ตอนผลัดแผ่นดินพระเจ้าท้ายสระ พระราชทานแผ่นดินให้พระโอรสเจ้าฟ้าอภัยแต่พระมหาอุปราชไม่ยอม เกิดสู้รบกัน ฝ่ายเจ้าฟ้าอภัยแพ้ หนีไปจนมุมในป่าอ้อพงแขม ถูกฝ่ายพระมหาอุปราชตามไปจับสำเร็จโทษ ขณะทรงปั้นดินเป็นตัวหมากรุกเล่นกันอยู่ความรู้เรื่องหมากรุก ตามที่อาจารย์ ส.พลายน้อยเล่าจบลงให้เชื่อว่า หมากรุกเป็นกีฬาแก้เหงาของคนระดับพระราชามหากษัตริย์จริงๆบ้านเมืองเราตอนนี้ แม้จะเหงาสักแค่ไหน ควรห่างหมากรุกไว้ก่อน ก็ปัญหาเรื่องระยะห่างนั่นปะไร หากจะใส่หน้ากากเล่น ในช่วงเวลาคนตายวันละครึ่งร้อยอย่างนี้ อย่าแน่ใจว่าจะปลอดภัยพอ.กิเลน ประลองเชิง
