สภาพหนังสือ “นิพัทนัย ศัพท์อักษร” ของอาจารย์ ปรัชญา ปานเกตุ สำนักพิมพ์สถาพรบุ๊คส์ พิมพ์เมื่อต้นปี มกราคม 2568 ไม่กี่เดือนมานี่เอง ยังดูสดใสใหม่ แสดงว่าผมเปิดอ่านน้อยกว่าเล่มก่อนๆ
ผมกำลังสนใจศัพท์ที่ 9 เงินเยียวยา ค่อยๆอ่านตามกันไป ความรู้ระดับเอกอุบรรลุระดับนี้...
รู้เอาไว้ใส่บ่า ใช่ว่าจะหนักหนาซักเท่าไหร่?
“ยา” หนึ่ง หมายถึงสิ่งที่ใช้รักษาโรค เช่น ในเสภาเรื่องขุนช้างขุนแผน ตอนหนึ่งว่า...บ้างซับเลือดให้ด้วยผ้าห่ม บ้างล้างโคลนตมบ่งหนามหวาย กะเหรี่ยงลาวบ่าวไพร่มามากมาย หายารักษานายที่กลางไพร
เรียกชื่อ ต่างๆกัน เรียกตามสีก็มี เช่น ยาแดง ยาเขียว ยาเหลือง ยาดำ เรียกตามรสหรือกลิ่นก็มี เช่น ยาขม ยาหอม เรียกตามวิธีทำก็มี เช่น ยาต้ม ยากลั่น ยาดอง
เรียกตามถิ่นที่มา ก็มี เช่น ยาไทย ยาจีน ยาฝรั่ง เรียกตามลักษณะก็มี เช่นยาผง ยาเม็ด ยาน้ำ ยาชุด ยาขี้ผึ้ง ยาลูกกลอน เรียกตามกิริยาที่ใช้ ก็มี เช่นยากวาด ยากิน ยาฉีด ยาดม ยาอม ยาทา ยาหยอดตา ยาสุมหัว
เรียกตามสรรพคุณก็มี เช่น ยาธาตุ ยาถ่าย ยาระบาย ยารุ ยาชูกำลัง ยาแก้ปวด ยาชา ยาสลบ ยานอนหลับ ยาแก้ไข้ ยาลดไข้ ยาขับเลือด ยาฟอกเลือด ยาลดกรด ยาขับเสมหะ ยาอม ยาโป๊ว
ยาเสน่ห์ หมายถึงยากระตุ้นความรักใคร่ ยาแฝด หมายถึงยาหรือสิ่งที่ผู้หญิงให้ผัวกิน เพื่อให้หลงรักตัวคนเดียว ยาสั่ง หมายถึงยาพิษที่เชื่อกันว่าถ้าผู้ใดไปกินอาหารที่กำหนด หรือตามเวลาที่กำหนดไว้ แล้วจะตาย
สำนวน ลางเนื้อชอบลางยา หมายถึงยาอย่างเดียวกัน ถูกกับคนหนึ่ง แต่ไม่ถูกกับอีกคนหนึ่ง
“ยา” หนึ่ง หมายถึงยาพิษ ในจารึกวัดป่ามะม่วง ตอนหนึ่งว่า “ได้ฝูง...ในปลา ยาในข้าวให้กิน...”
“วางยา” หนึ่งโบราณหมายถึง จัดยาให้กิน ตอนหนึ่งในเรื่องซ้องกั๋ง ว่า “โรคของบิดาเราป่วยมาก ก็รู้อยู่ แต่ท่านช่วยวางยาสักทีหนึ่งเถิด...”
...
ปัจจุบันหมายถึงให้ยาเพื่อรักษา ในคำว่า “วางยาสลบ” “วางยา” หนึ่งหมายถึงลอบเอายาพิษให้กิน เช่นโดนวางยา โดยปริยายหมายถึงล่อลวงเพื่อให้ผิด เช่น ครม.ถูกวางยา
“ยา” หนึ่งหมายถึงทำให้หายหิว เช่น ยาไส้ “ยา” หนึ่งทำให้หายโรค ลิลิตพระลอบทหนึ่ง...ผิวไข้พูลพยาธิไซร้ ยาหาย ง่ายนา ไข้หลากทั้งหลายใคร ช่วยได้ ไข้ใจแต่จักตาย ดีกว่า ไส้นา สองพี่นึกในไว้ แต่ถ้าเผาเผือ”
“เยียว” โบราณว่า หมายถึงรักษา ตัวอย่างจากลิลิตพระลอ “เจ็บรักเจ็บจากช้ำ เจ็บเยียว ยากนา เจ็บใครคืนหลังเหลียว สู่หย้าว เจ็บเพราะลูกมาเดียว แดนท่าน เจ็บเร่งเจ็บองค์ท้าว ธิราชร้อนใจถึง ลูกฤา”
ใช้ซ้อนกับยาเป็น “เยียวยา” หมายถึงรักษาให้หาย
หรือใช้เป็น “ยาเยียว” ก็มี ตัวอย่างจากเพลงยาวความเก่า
“ขอฝากพัตรงามเพียงเคียงพักตร์ ขอฝากศักดิ์เสมอศักดิ์แสนเฉลียว เชิญรื่นรสวาจามายาเยียว ที่ทรวงเสียวด้วยศรสวาทแทง”
ต่อมาความหมายก็กว้างออก คือหมายถึงแก้ไข บำบัด หรือฟื้นฟูสภาพเลวร้ายให้ดีขึ้น
เช่นควรเร่งเยียวยาจิตใจผู้ปกครอง ก่อนการยื่นป้ายให้แล้วถ่ายภาพ
อันที่จริง เงินเยียวยา ก็ควรจะหมายความเช่นนั้น แต่หากเป็นเงินที่เขาอุตส่าห์เจียดให้ไม่ถึงพัน ทั้งๆที่น้ำท่วมบ้านจนจมบาดาลนานเป็นเดือนสองเดือน
เงินช่วยเหลือที่มาจากลิ้นลมเลื่อนเปื้อน จึงควรแก่การสำรอกว่า “เงินเกินเยียวยา”
ผมก็รอสะใจ กับ “มุก” ทิ้งท้าย ของอาจารย์ ปรัชญา เหมือนผู้อ่านทั่วไป แต่ไม่กล้าคิดไกล ไปถึงเหตุตึก สตง.ถล่มในบ้านเมือง รอจนถึงวันนี้ ยังไม่มีแววผลสอบให้สะใจ
เรื่องใหญ่ถึงขนาด นายกฯอิ๊งค์สั่งอย่างมีกำหนดเวลา...ก็ยังอ้อมแอ้มอู้อี้กันอยู่นั่น ผมจะขอบอกว่า แรงศรัทธาที่เคยมีให้รัฐบาล ถึงขั้นเกินเยียวยาแล้วจริงๆ.
กิเลน ประลองเชิง
คลิกอ่านคอลัมน์ “ชักธงรบ” เพิ่มเติม