กลางบริเวณป้อมวิไชยประสิทธิ์ ปากคลองวังหลวง มุมนอกของพระราชวังเดิม ข้างศาลเจ้าพ่อหนู บ่าย 28 ธ.ค.2565 (วันตากสิน) มีนายทหารยศ ร.ท.ยืนเล่าเรื่อง การรบครั้งหนึ่ง...ให้ผู้เยี่ยมชมกลุ่มใหญ่
นักอ่านประวัติศาสตร์คงพอนึกได้ ป้อมวิไชยประสิทธิ์ มีการสู้รบนองเลือดหลายครั้ง นับแต่ทหารฝรั่งเศสสร้างป้อม สมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราช หลายคนจำได้แม่น ป้อมวิไชยประสิทธิ์ เป็นที่ประหารพระเจ้าตาก
ดูจากพื้นที่ในรัศมีวงกลมในป้อม ต่อไปถึงพื้นที่ว่างไปจรดกำแพงวัดท้ายตลาดไม่น่าจะเกินสามสี่ไร่
การรบ การประหารมากมาย เกิดขึ้นในพื้นที่น้อยนิดแห่งนี้
หนังสือสาระน่ารู้ กรุงธนบุรี (มูลนิธิอนุรักษ์โบราณสถานในพระราชวังเดิม พิมพ์ครั้งที่ 2 พ.ศ.2565) มีเรื่องกบฏมหาดา...พระวัดพระราม พระนครศรีอยุธยา อ่านแล้วผมเพิ่งรู้ว่าถูกจับมาถูกประหารที่ป้อมวิไชยประสิทธิ์เหมือนกัน
มหาดา แสดงตนเป็นพระอาจารย์อาคมขลัง...มีชาวบ้านนับถือมาก เหิมเกริมถึงขนาดทำตัวเป็นเจ้า แต่งตั้งลูกศิษย์ เป็นขุนนางตำแหน่งต่างๆ
บรรดาศักดิ์ในสมัยกรุงธนบุรี ยึดการจัดนามแบบอยุธยา มีคณะมนตรีทั้งแปด ประกอบด้วย
พระยาอภัยรณฤทธิ์ จางวางกรมพระตำรวจซ้าย พระยาอนุชิตราชา จางวางกรมพระตำรวจขวา พระยาธิเบศร์บดี จางวางกรมมหาดเล็กซ้าย พระยาศรีเสาวราช จางวางกรมมหาดเล็กขวา พระยาราชภักดี จางวางพระคลังมหาสมบัติ พระยาเพชพิชัย จางวางล้อมพระราชวัง
พระยาสุนทรโวหาร จางวางกรมพระอาลักษ์ พระยาศรีพิพัฒน์ จางวางกรมพระคลังสินค้า
เหนือคณะมนตรีทั้งแปด ซึ่งตำแหน่งแห่งที่ใหญ่มากแล้ว ก็ยังมี สองอัครมหาเสนาบดี คือเจ้าพระยามหาเสนาบดี ตำแหน่งสมุหกลาโหม เจ้าพระยาจักรีศรีองครักษ์ สมุหนายก
และจตุสดมภ์ทั้ง 4 คือ พระยายมราช (กรมเวียง) พระยาธรรมธิกรณ์ (กรมวัง) พระยาโกษาธิบดี หรือพระยาพิพัฒน์โกษา (กรมคลัง) และพระยาประชาชีพ หรือพระยาพลเทพ (กรมนา)
...
อิทธิฤทธิ์ของมหาดาผสมอิทธิพลของศิษย์ที่ทำท่าจะใหญ่โต ถึงขนาดขุนนางผู้รักษากรุง ไม่กล้าจัดการ ทำได้แค่บอกความมากราบบังคมทูลพระเจ้ากรุงธนบุรี
โปรดให้จับตัวมหาดา และศิษย์ขุนนางจอมปลอม นำมาสอบสวนชำระในกรุง ให้มหาดาผลัดผ้าขาว แล้วลงพระอาญาเฆี่ยน จากนั้นโปรดให้ไต่สวนไล่เลียงไปถึงบรรดาศิษย์
ปรากฏว่ามีขุนนางใหญ่น้อย ครบเกือบหมดเกือบทุกตำแหน่ง ขาดแต่ตำแหน่ง พระยายมราช
ไม่แน่ว่ามหาดาลืมตั้ง หรือยังหาศิษย์เหมาะกับตำแหน่งไม่ได้
บังเอิญเวลานั้น พระยายมราช (แขก) มีความผิดต้องโทษคุมขังอยู่ในเรือนจำ พระเจ้ากรุงธนบุรี มีพระบรมราชโองการให้เอาพระยายมราชตัวจริง ออกมาจากคุก นำตัวมาเติมกับตำแหน่งขุนนางปลอมที่มหาดาตั้ง
ทั้งหมดไปประหารชีวิตที่ป้อมวิไชยประสิทธิ์ แล้วตัดหัวเสียบประจานไว้
คนอ่านประวัติศาสตร์กรุงธนบุรี จำกบฏเจ้าพระฝาง...เมืองอุตรดิตถ์ได้ เดิมทีเรียกว่ามหาเรือน...ห่มจีวรแดง ถือเป็นชุมนุมก๊กใหญ่ พระเจ้าตากทรงออกแรงรบสองครั้ง
แต่กบฏมหาดา เป็นแค่กบฏน้ำลาย ผู้นำเป็นพระบ๊องๆ และศิษย์บวมๆ ที่ไม่รู้อีโหน่อีเหน่เหนือใต้ เผลอไปเล่นกับฟ้า เมื่อฟ้าผ่าก็ถึงตายไปโดยแทบไม่ทันตั้งตัว
แบบอย่างกบฏมหาดา ใครผู้ใดในสมัยนี้ จะเอาอย่างก็ตามใจ.
กิเลน ประลองเชิง