ชาวสุโขทัย ชวนสักการะ 'พระแม่ย่า' ที่ประดิษฐานอยู่ที่ถ้ำแม่ย่า ต.นาเชิงคีรี อ.คีรีมาศ เชื่อบนบานศาลกล่าวสิ่งใดมักจะได้สมปรารถนา โดยชาวบ้านเชื่อว่ารูปสลักหินพระแม่ย่า เป็นพระนางเสือง พระมารดาของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช
เมื่อวันที่ 8 ต.ค.59 ผู้สื่อข่าวรายงานว่า ที่ถ้ำแม่ย่า ต.นาเชิงคีรี อ.คีรีมาศ จ.สุโขทัย เป็นที่ประดิษฐานของพระแม่ย่าเป็นรูปสลักหินชนวน สูงประมาณ 1 เมตรเศษ ประทับยืนทรงพระภูษา แต่ไม่ได้ทรงฉลองพระองค์ ทรงถนิมพิมพาภรณ์แบบนางกษัตริย์ ซึ่งเป็นที่เคารพสักการะของประชาชนชาวเมืองสุโขทัยเป็นอย่างมาก
อย่างไรก็ตามประวัติและที่มาอันแน่นอนของแม่ย่านั้น ไม่มีหลักฐานยืนยันแน่นอนว่าเป็นใคร ผู้รู้บางท่านสันนิษฐานว่า อาจจะเป็นเทวรูปพระอุมาในยุคขอมเรืองอำนาจก่อนกรุงสุโขทัย บางท่านก็ว่าน่าจะเป็นพระนางเสือง ซึ่งเป็นพระมารดาของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช
...
ทั้งนี้สาเหตุที่เรียกว่าแม่ย่านั้น เนื่องจากชาวเมืองนับถือพระมหากษัตริย์เป็นพ่อเมือง ดังนั้นลูกๆ (คือ ประชาชน) จึงเรียกพระมารดาของพระมหากษัตริย์ว่า ย่า หรือ แม่ย่า รวมทั้งเรียก ถ้ำแม่ย่า และเขาแม่ย่า ตามความเชื่อดังกล่าวด้วย
อย่างไรก็ตามชาวเมืองสุโขทัยเชื่อกันว่า พระแม่ย่า นี้คือพระนางเสือง พระมารดาของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช ชาวเมืองเคารพสักการะ และถือกันว่าศักดิ์สิทธิ์มากใครบนบานศาลกล่าวสิ่งใดมักจะได้สมปรารถนา จึงมีผู้ไปแก้บนที่ศาลเป็นประจำ เดิมนั้นเทวรูปแม่ย่าประดิษฐานอยู่ ณ ถ้ำแม่ย่า ต.นาเชิงคีรี อ.คีรีมาศ ห่างจากเมืองเก่าสุโขทัย ประมาณ 7 กิโลเมตร
สำหรับประวัติของถ้ำดังกล่าวนั้น แต่โบราณเป็นที่ประดิษฐานเทวรูปพระแม่ย่าอยู่ที่เพิงชะโงกเงื้อมมาทางใต้ประมาณ 3 เมตรเศษ แม่ย่าหันพระพักตร์ ไปทางทิศใต้ตามเงื้อมเขาที่ยื่นล้ำออกมาทางด้านหลัง เงื้อมผานี้มีถ้ำตื้นๆ
ขณะเดียวกันเมื่อปี 2458 สมเด็จกรมพระยาดำรงราชานุภาพเสด็จตรวจราชการหัวเมืองฝ่ายเหนือ มีรับสั่งให้พระยารามราชภักดี (ใหญ่ ศรลัมภ์) เจ้าเมืองสุโขทัยในสมัยนั้น อัญเชิญพระแม่ย่าไว้ยังศาลากลาง ต่อมาได้สร้างศาลพระแม่ย่าที่หน้าศาลากลางและอัญเชิญ พระแม่ย่าประดิษฐานให้ประชาชนกราบไหว้สักการะเป็นประจำตราบเท่าทุกวันนี้ ปัจจุบันศาลพรแม่ย่าตั้งอยู่ ณ ตำบลธานี อ.เมือง จ.สุโขทัย ริมฝั่งซ้ายของแม่น้ำยม มีถนนนิกรเกษมเลียบฝั่งแม่น้ำยมผ่านหน้าศาล