ผมฟังติดหูจากข่าวน้ำท่วมอีสาน ระดับน้ำหมู่บ้านท่าแร่ ริมหนองหาร สกลนคร สูงถึงสองเมตร...ผู้แก่แม่เฒ่าคนหนึ่งรำพัน เกิดมา 72 ปี ไม่เคยเจอน้ำท่วมถึงขนาดนี้
ความเป็นจริง แต่โบร่ำโบราณ ลักษณะภูมิประเทศ และสภาพแวดล้อมทางภูมิศาสตร์ของอีสานอย่างกว้างๆ อีสานมีแอ่งใหญ่อยู่ 2 แห่ง แอ่งสกลนคร แอ่งโคราช
แอ่งสกลนครอยู่ตอนเหนือ แอ่งโคราชอยู่ตอนใต้ มีชุมชน กระจายอยู่มาแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์
นักโบราณคดีฝรั่งเสนอสมมติฐาน พัฒนาการของรัฐในประเทศ ไทย เกิดขึ้นหลังจากมีการติดต่อกับอินเดียและจีนในสมัยแรกเริ่มประวัติศาสตร์
แอ่งสกลนคร เช่นที่บ้านเชียง เป็นศูนย์กลางอารยธรรมแรกเริ่มของอีสาน มีการทำนาแบบทดน้ำ มีความเจริญมาก่อนแอ่งโคราช
การทำนาแบบทดน้ำแพร่หลายจากแอ่งสกลนครไปสู่แอ่งโคราช
ต่อจากนั้น บ้านเมืองในแอ่งโคราชจึงมีพัฒนาการขึ้นเป็นแคว้นหรือรัฐ
แต่อาจารย์ศรีศักร วัลลิโภดม เสนอหลักฐานใหม่ ทั้งแอ่งสกลนครและแอ่งโคราช มีพัฒนาการมาเก่าแก่พอๆกัน ต่างทำนาปลูกข้าวแบบนาหว่าน หรือนาน้ำท่วมมาช้านานพอๆกัน แต่ไม่ใช่นาทดน้ำ...
เป็นธรรมดาที่มนุษย์ที่มีวิถีชีวิตในแอ่ง...น้ำ จะต้องมีจินตนาการ ถึงสัตว์ในน้ำที่ทรงอิทธิฤทธิ์ อย่าง “นาค”
ตำนานอุรังคธาตุ ตำนานสุวรรณโคมคำ ตำนานสิงหนวัติ กล่าวถึงการเกิดของแม่น้ำสำคัญๆตามลำแม่น้ำโขงว่า เป็นการกระทำของพวกนาค
นาคใหญ่หลายตนอาศัยอยู่ในหนองแส เขตยูนนาน ทางใต้ของจีน มีเรื่องวิวาทกัน ทิ้งถิ่นฐาน ล่องตามลำแม่โขงทางใต้ ขุดควักพื้นดินทำให้เกิดแม่น้ำสายต่าง แม่น้ำอู แม่น้ำพิง แม่น้ำงึม แม่น้ำชี แม่น้ำมูล
ลัทธิบูชานาคเกิดขึ้นมาพร้อมความเชื่อ นาคบันดาลให้เกิดความสุขสมบูรณ์แก่บ้านเมือง
และอาจบันดาลภัยพิบัติให้น้ำท่วม เกิดความล่มจมแก่บ้านเมือง
...
แบ่งชั้นขั้นตอนการอพยพของกลุ่มชนที่มาจากหนองแส กล่าวได้ว่า ตำนานสุวรรณโคมคำ และตำนานสิงหนวัติเป็นเรื่องของกลุ่มชนที่เคลื่อนย้ายมาตั้งรกรากอยู่ในเขตลุ่มแม่น้ำโขงตอนบน
คือตั้งแต่เขตจังหวัดเชียงราย หลวงพระบาง ลงมาถึงจังหวัดเลย
ส่วนตำนานอุรังคธาตุ เป็นเรื่องของผู้ที่เคลื่อนย้ายเข้ามาอยู่ในลุ่มแม่น้ำโขง ตอนภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย ตั้งแต่เขตจังหวัดหนองคาย ลงไปถึงอุบลราชธานี
ครั้นเมื่อวัฒนธรรมอินเดีย พุทธศาสนา และศาสนาพราหมณ์แพร่เข้ามา ลัทธิบูชานาคก็ผสมเข้าไปเป็นส่วนหนึ่งของลัทธิศาสนา เช่นเรื่องพระพุทธเจ้าทรงทรมานนาค
หรือ...เรื่องพระอิศวร พระนารายณ์ รบกับพญานาค ในตำนานอุรังคธาตุ เป็นการแสดงชัยชนะของศาสนาใหม่ที่มีต่อระบบ
ความเชื่อเก่า
นาคกลายเป็นผู้พิทักษ์พุทธศาสนา เจ้าเมืององค์ใดยึดมั่นในพระพุทธศาสนา ก็มักได้รับการช่วยเหลือจากนาคในการสร้างบ้านแปลงเมือง บันดาลความอุดมสมบูรณ์ให้บ้านเมือง
แต่ถ้าเจ้าเมืองหรือประชาชนขาดศีลธรรม ไม่ยึดมั่นในพระศาสนา นาคจะเป็นอำนาจเหนือธรรมชาติ บันดาลความวิบัติให้บ้านเมืองนั้น ล่มจมเป็นหนองเป็นบึง
เช่นเมืองหนองหารหลวง ที่สกลนคร และเมืองมรุกขนคร ที่นครพนม
น้ำท่วมแอ่งอารยธรรมอีสานครั้งนี้ ทิ้งช่วงนานๆ คนรุ่นใหม่ ก็คงพอเข้าใจว่าก็เป็นไปตามเหตุปัจจัยของบ้านเมืองในแอ่ง ในหนอง...
แต่ถ้าย้อนอดีตไปเป็นคนรุ่นเก่า ก็คงเป็นเช่นในตำนาน เชื่อว่าเป็นอิทธิฤทธิ์ปาฏิหาริย์ของนาค
ใคร...ไปทำเหตุวิปริตผิดทำนองคลองธรรม ก่อกรรมก่อเวรอันใดไว้ ก็ต้องชดใช้กรรมเวรนั้น.
กิเลน ประลองเชิง