นับจากเหตุการณ์ “ช้างป่า” ตกน้ำตกเหวนรก...อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ เมื่อวันที่ 5 ตุลาคม 2562 ส่งผลให้มีช้างป่าตายเป็นจำนวน 11 ตัวแถลงการณ์ “เครือข่ายกลุ่มอนุรักษ์รอบผืนป่าเขาใหญ่” ระบุว่า เหตุการณ์ในครั้งนี้มีความคล้ายคลึงกับเหตุการณ์ในอดีต หากยังพอจะจำกันได้ย้อนไปเมื่อหลายปีล่วงมาแล้ว...วันที่ 3 สิงหาคม พ.ศ. 2535 ที่มีโขลงช้างป่าจำนวน 8 ตัว พลัดตกน้ำตกเหวนรกเช่นเดียวกัน ซึ่งในครั้งนั้นนำไปสู่ความเศร้าสลดใจของสาธารณชน...ก่อเป็นกระแสการเคลื่อนไหวของกลุ่มองค์กรอนุรักษ์ตั้งแต่ระดับท้องถิ่นไปจนถึงระดับประเทศข้อเสนอที่ตกลงร่วมกันกับอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ไว้ในปี พ.ศ.2535 ข้อหนึ่ง...ให้ประชาชนมีส่วนร่วมในการทำงานของอุทยานฯ ข้อสอง...อุทยานฯต้องสนับสนุนงานวิจัยที่เกี่ยวกับทางเดินช้าง ข้อสาม...จัดทำแนวป้องกันบริเวณน้ำตกเหวนรก ข้อสี่...จัดทำป้อมยามเพื่อเฝ้าระวังบริเวณน้ำตกเหวนรกข้อห้า...จัดเจ้าหน้าที่เพื่อเป็นเวรยามเฝ้าระวังช่วงต้นฤดูฝนถึงต้นฤดูหนาว ข้อหก...ขอสนับสนุนพื้นที่ให้เยาวชนได้จัดกิจกรรมรำลึกช้างเพื่อสร้างจิตสำนึกในการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติ ต้องยอมรับความจริงที่ว่า ...ข้อเสนอบางส่วนได้รับการปฏิบัติ แต่บางส่วนก็ยังคั่งค้างจนถึงปัจจุบันนี้ 27 ปีผ่านไป...เหตุการณ์ไม่คาดฝันก็เกิดขึ้นอีกแต่ครั้งนี้กระแสการตื่นตัวของผู้คนดูจะน้อยลงเมื่อเทียบกับในอดีต...โดยไร้ซึ่งคำถามใดๆทั้งสิ้นประชากรช้างป่าในอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่มีประมาณ 300 ตัว และพบว่าช้างป่าเขาใหญ่ชอบอาศัยในพื้นที่มีโป่ง แหล่งน้ำ ทุ่งหญ้าอยู่ในบริเวณเดียวกัน และพบว่า...บริเวณพื้นที่น้ำตกเหวนรกเป็นพื้นที่ที่ไม่เหมาะสมต่อการอยู่อาศัยของช้างป่า...ซึ่งในช่วง “ฤดูฝน”... “ฤดูแล้ง” พบช้างป่าอาศัยอยู่บริเวณถนนสาย 3077 ระหว่างหลักกิโลเมตรที่ 21-22 (น้ำตกเหวนรก) มีค่าใกล้เคียงกัน...สำหรับภัยคุกคามส่วนใหญ่เกิดจากธรรมชาติทั้งการคัดเลือกโดยพันธุกรรม เนื่องจากช้างป่าเขาใหญ่เป็นการผสมพันธุ์กันในกลุ่มช้างในพื้นที่ป่าเดียวกันเสมือนเป็นญาติที่ใกล้ชิดกันส่งผลโดยตรงต่อพันธุกรรมที่อาจเป็นผลเสียต่อความแข็งแรงของช้างป่าได้รองลงมาปัญหาระหว่างคนกับช้างป่า ซึ่งยังมีผลกระทบอยู่ในหลายจุด โดยเฉพาะช่วง “หน้าแล้ง”“ช้างป่า” หรือช้างที่ถูกขับออกจากโขลง ออกไปหากินในพื้นที่เกษตรกรรมรอบป่าอนุรักษ์ แต่แนวโน้มการแก้ไขปัญหาดีขึ้นตามลำดับ ส่วนการล่าในพื้นที่อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ไม่พบหลักฐานการล่าตั้งแต่ปี 2557 บดินทร์ จันทร์คำ ตัวแทน เครือข่ายกลุ่มอนุรักษ์รอบผืนป่าเขาใหญ่ ด่านปากช่อง อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ (16 ต.ค.62)...ยื่นข้อเรียกร้อง ขอใช้ช่วงเวลาอันเลวร้ายที่เราได้สูญเสียชีวิตช้างป่าไปถึง 11 ตัว ทบทวนถึงทิศทางในการทำงานร่วมกัน เพื่อปกป้องสัตว์ป่าและผืนป่าเขาใหญ่จากภยันตรายที่อาจจะเกิดขึ้นได้ในอนาคตประเด็นที่หนึ่ง...ข้อเสนอต่อปัญหาเฉพาะหน้า เริ่มจาก...อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ควรตรวจสอบและชี้แจงสาเหตุของเหตุการณ์ช้างตกน้ำตกเหวนรกตาย ในครั้งนี้ให้ชัดเจนก่อน เพราะอาจมาจากหลายปัจจัย เช่น จากกิจกรรมของมนุษย์ จากธรรมชาติ หรือจากสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลง เมื่อทราบสาเหตุแล้วจึงนำมากำหนดแนวทางแก้ไขและป้องกันในระยะยาวต่อไป ถัดมา...อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ต้องดำเนินการตรวจสอบและปรับปรุงเพนียดกันช้างของเดิมอย่างเร่งด่วน เพื่อให้อยู่ในสภาพที่แข็งแรงและใช้งานได้อย่างมีประสิทธิภาพประการที่สาม...อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ต้องฟื้นฟูป้อมยามหน้าเพนียดบริเวณน้ำตกเหวนรก และจัดกำลังเจ้าหน้าที่เฝ้าระวังตลอด 24 ชั่วโมง ไปจนกว่าจะมีแผนการจัดการที่ยั่งยืนต่อไป ประการที่สี่...อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ต้องมีการทบทวนตำแหน่งที่ตั้งของจุดบริการนักท่องเที่ยวน้ำตกเหวนรก ว่าเป็นอุปสรรคและกีดขวางทางเดินและการใช้พื้นที่ของช้างป่าหรือไม่ โดยให้มีการหาข้อเท็จจริงและจัดการอย่างเร่งด่วนที่สุดประการสุดท้าย...อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ ต้องเปิดเวทีหรือให้มีการจัดตั้งคณะทำงานร่วมเพื่อจัดทำแผนแม่บทการจัดการอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ จากการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วนสำหรับมาตรการในระยะยาวเครือข่ายฯ มีความเห็นร่วมกันใน 3 ประเด็นหลัก หนึ่ง...จัดทำ “แผนแม่บทการจัดการอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่จากการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน” เพื่อเป็นแนวทางในการทำงานร่วมกันในอนาคตที่จะนำไปสู่การปกป้องชีวิตสัตว์ป่า ทรัพยากรป่าไม้ รวมไปถึงชีวิตผู้คนที่เกี่ยวข้องกับผืนป่าแห่งนี้สอง...ในการบริหารจัดการควรยึดหลักการการมีส่วนร่วมโดยตั้งอยู่บนฐานขององค์ความรู้ที่มีการศึกษาวิจัยอย่างถูกต้องตามหลักวิชาการ รวมไปถึงการนำเทคโนโลยีที่เหมาะสมมาช่วยจัดการทรัพยากรธรรมชาติ อย่างเป็นระบบและต่อเนื่อง สาม...ให้คำนึงถึงวัตถุประสงค์ในการจัดตั้งอุทยานแห่งชาติ...เพื่อการอนุรักษ์ธรรมชาติพื้นที่เขาใหญ่ไว้เป็นแหล่งของทรัพยากรที่สำคัญๆ เช่น สัตว์ป่า พืชพรรณ แหล่งอนุรักษ์พันธุกรรมที่สำคัญ...หากมีโครงการขนาดใหญ่ใดๆที่อาจส่งผลกระทบต่ออุทยานฯ ให้ระงับโครงการเหล่านั้นทันทีปัญหาในปัจจุบันพบว่าปัจจัยหลักที่ทำให้ “ช้างป่า” ออกมาประชิดขอบป่าเพิ่มขึ้นเกิดจาก 2 ปัจจัยหลัก...คือการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์พื้นที่ โดยการพัฒนาที่ผ่านมาทำให้พื้นที่เกษตรอยู่ติดชิดกับขอบป่าและอาจซ้อนทับกับเส้นทางหากินของช้างป่าในอดีต และอีกปัจจัย...เกิดจากตัวช้างส่วนมากเป็น “ช้างตัวผู้” ที่ต้องหากินเพื่อแข่งขันกันสืบพันธุ์ ดังนั้น...เวลาที่เขาเดินออกมาเจอแหล่งอาหาร ช้างตัวผู้ก็ต้องแข่งขันด้วยการกินพืชพลังงานสูง ได้แก่ พืชผลทางการเกษตรที่เราปลูก เช่น อ้อย กล้วย ทุเรียน ฯลฯ การกินพืชเหล่านี้ก็เพื่อที่จะให้ตัวโตมากที่สุดและพร้อมแข่งขันผู้สันทัดกรณีมองว่า...ในอีกมุมหนึ่ง เราไม่สามารถแก้ปัญหานี้ได้หรือลดผลกระทบได้อย่างเหมาะสม เพราะยังขาดการศึกษาทั้งในเชิงประชากร พฤติกรรม การจัดการของชุมชนและรัฐ ที่ผ่านมา...จึงไม่สามารถจัดการกับปัญหาคนกับช้างป่าได้อย่างจริงจังและตรงเป้าพฤติกรรมของช้างป่าต้องเดินเคลื่อนที่หากินเป็นธรรมชาติของเขา มีงานวิจัยแบ่งกลุ่มและบุคลิกภาพช้างป่าจากพฤติกรรมการเดินหากิน โดยแบ่งเป็นกลุ่มที่ชอบเดินสำรวจ เดินหากินเป็นระยะทางไกลๆ กับกลุ่มพวกที่เดินสำรวจหากินในวงแคบ เมื่อมองในพื้นที่ขนาดใหญ่ จึงเป็นกลุ่มค่อนข้างอยู่กับที่ ซึ่งถ้าเราไปจับช้างป่าที่อยู่ในกลุ่มชอบเดินสำรวจไปอยู่ในพื้นที่อื่น เขาก็จะมีพฤติกรรมแบบนั้น คือเดินไปเรื่อยและอาจเดินกลับมาที่เดิมถ้ามีการศึกษา ติดตามช้างป่าแต่ละกลุ่มแล้วพบว่า...เขาน่าจะเป็นกลุ่มที่ชอบอยู่กับที่ เดินไปไม่ไกลมาก การย้ายอาจจะย้ายได้ผล การศึกษาพฤติกรรมการเดินหากินของช้าง ขนาดพื้นที่อาศัยจึงมีความสำคัญมากต่อการวางแผนและตัดสินใจจัดการเรื่องการย้ายช้างป่า หรือแม้กระทั่งการจัดการปัญหาขัดแย้งระหว่างคนกับช้างป่าทั้งนี้ทางเครือข่ายฯ ใคร่ขอคารวะในจิตใจอันเด็ดเดี่ยวของคุณเข็มทอง โมราษฎร์ ที่มาปักหลักพักค้างอดอาหาร เรียกร้องให้อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ รื้อย้ายจุดบริการนักท่องเที่ยวน้ำตกเหวนรกมาไว้ฝั่งตรงข้ามอย่างไรก็ตาม ทางเครือข่ายฯขอวิงวอนให้ยุติกิจกรรมการอดอาหารและขอเรียนเชิญมาร่วมกันจัดทำแผนแม่บทการจัดการอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ที่จะนำไปสู่การปกป้องชีวิตสัตว์ป่า ทรัพยากรป่าไม้ รวมไปถึงชีวิตของผู้คนที่เกี่ยวข้องกับผืนป่าแห่งนี้อย่างเป็นองค์รวมและยั่งยืน โดยเราจะร่วมกับองค์กรอนุรักษ์ต่างๆ จัดกิจกรรมทำบุญให้ “ช้าง” และ “ผืนป่า”เขาใหญ่ พร้อมทั้งจะเสนอแนวทางในการจัดทำแผนแม่บทการจัดการจากทุกภาคส่วน“เขาใหญ่”...เป็นทรัพยากรส่วนรวม สามัคคีคือพลัง...ร่วมรวมพลังกันเพื่ออนาคต...ปกป้องช้างป่าและทรัพยากรธรรมชาติเขาใหญ่ที่แสนวิเศษให้พ้นภัย.
