ขนบนิทานซ้อนนิทาน เช่น นิทานอาหรับราตรี อ่านเมื่อไหร่ ก็วางไม่ได้ เรื่องนี้มีปริศนาซ่อนให้อ่านเรื่องต่อๆไป นึกถึงตุ๊กตาแม่ลูกดก ของที่ระลึกจากรัสเซีย ซ้อนได้ตั้งแต่ 8 ถึง 20 ตัว ก็ทำนองนั้น แต่นิทานซ้อนได้มากกว่านั้น
นิทานซ้อนนิทานในหนังสือ “ปกรณัมนิทาน” ศาสตราจารย์ ดร.กุสุมา รักษมณี เขียน (สำนักพิมพ์แม่คำผาง พ.ศ.2547) ผมขอเอา มาเล่าต่อสองเรื่อง
เรื่องแรก “เสือกตัญญ” พราหมณ์ผู้หนึ่งเดินทางไกลไปแสวงบุญ ต่างเมือง ระหว่างทางหยุดพักที่บ่อน้ำที่มีน้ำอยู่ก้นลึก จึงใช้เถาวัลย์ผูกปากหม้อ หย่อนลงไปตักเอาน้ำ ได้ลิงเกาะเถาวัลย์แถมขึ้นมาตัวหนึ่ง
ลิงซาบซึ้งในบุญคุณ ทั้งบอกว่าก้นบ่อยังมีเสืออีกตัว งูอีกและ มนุษย์อีกคน ขอให้ช่วยเสือช่วยงูขึ้นมา ส่วนมนุษย์นั้น “ไม่ควรช่วย” แล้วลิงก็จากไป
พราหมณ์เชื่อลิง ช่วยเสือและงูขึ้นมา แต่ฝืนคำลิง ช่วยคนที่เป็นช่างทองเมืองมธุราขึ้นมา แล้วก็แยกย้ายกันไป
พราหมณ์เดินทางใกล้เมืองมธุรา เจอลิงก็เข้ามากุลีกุจอหาผลไม้มาให้กิน เจอเสือหิวอยู่แถวสุสาน เสือจำได้แทนที่จะกินพราหมณ์ กลับชวนพาเข้าถ้ำ มอบเครื่องประดับเป็นอัญมณีมีค่าชุดหนึ่งที่ได้จากคนหลงทางให้
ถึงเมืองมธุรา พราหมณ์ตั้งใจจะขายอัญมณีมีค่า เป็นค่าเสบียงเดินทาง จึงไปหาช่างทอง ช่างทองจำได้เป็นฝีมือตัวเองที่รับจ้างพระราชาทำให้เจ้าชายองค์เล็กก็เอาไปกราบทูลพระราชา
พราหมณ์งานเข้า เจอข้อหา เป็นโจรฆ่าองค์ชาย...ถูกสั่งประหาร
ขณะพราหมณ์ถูกมัดอยู่กับหลักประหาร งูตัวที่พราหมณ์ช่วยชีวิตไว้ก็เข้ามาช่วยด้วยการไปอุทยาน กัดนิ้วพระบาทพระราชธิดาสิ้นพระชนม์ พระราชาได้หมองูมีวิชา เป่ามนตร์เรียกงูทั้งหมดมา
...
งูเจ้าของพิษจึงถอนพิษ แลกเปลี่ยนกับการให้ปล่อยตัวพราหมณ์ พระราชธิดาฟื้น พระราชาสอบถามได้ความจริง จึงสั่งประหารช่างทองเนรคุณทันที
ท้ายนิทานลิงคุยกับเสือ การทำดีกับเสือนั้นเป็นการไร้ประโยชน์ เสือโกรธลิงจึงเล่าเรื่องเสือเนรคุณ
มีชายหนุ่มไปร่ำเรียนวิชาต่างเมือง จบวิชาแพทย์มาสดๆร้อนๆ ระหว่างเดินทางกลับ ผ่านป่าใหญ่เจอเสือนอนตายตัวหนึ่ง ดูบาดแผลก็รู้ว่าถูกงูพิษกัด บัณฑิตอยากจะลองวิชา ถอนพิษงูหมดแล้วก็ร่ายมนตร์ชุบชีวิตเสือ
ทันทีที่เสือฟื้นความหิว เสือเห็นบัณฑิตอยู่ใกล้ก็กระโจนเข้าใส่กัดบัณฑิตเป็นอาหาร
นิทานชุดนี้มีปราชญ์ชื่อวสุภาคะเป็นคนกลางเห็นเหตุการณ์เขารำพึงออกมาเป็นร้อยกรองว่า
“คนชั่วไม่รู้คุณ ช่วยค้ำจุนก็เปล่าดาย ชุบชีพเจ้าเสือร้าย กลับต้องตาย เพราะเสือหิว”
แต่ลิงในเหตุการณ์เดียวกัน วิจารณ์ว่า “นี่แหละหนาที่เขาว่า ความรู้ที่ได้มาใหม่ ทรัพย์สมบัติที่ได้มาใหม่ ตำแหน่งหน้าที่ใหม่ และวัยหนุ่มสาว มักทำลายได้แม้แต่คนดีมีวิชา นับประสาอะไรกับคนโง่เล่า”
ข้อคิดจากลิงทำให้คิดต่อไป อะไรที่ใหม่ อาจทำให้เกิดปัญหา เพราะยังไม่คุ้นเคยหนึ่ง เพราะความลำพองใจอีกอย่างหนึ่ง ดังนั้นไม่ว่าจะเป็นความรู้ ทรัพย์สมบัติ หรือตำแหน่งหน้าที่ เมื่อได้มาใหม่ ให้พึงใช้อย่างพิจารณา
สำหรับวัยหนุ่มสาว คือการก้าวขึ้นมาจากวัยเด็กใหม่ๆ ยังมีประสบการณ์น้อย เหมือนบัณฑิตหมอร้อนวิชา ฉลาดทางรักษาชีวิตเสือได้ แต่โง่จัง ไม่รู้เลยหรือว่า เสือหิวนั้นคนคืออาหาร
นิทานถูกนำไปใช้เพื่อประโยชน์ต่างกัน เมื่อใดจะสอนเรื่องความรอบคอบก็ยกนิทานเรื่องนี้มาเล่า เมื่อใดจะสอนเรื่องความกตัญญูรู้คุณก็เอาเรื่องเดียวกันมาเล่า
นิทานสองเรื่อง แต่มุมมองที่ต่างกัน จึงกลายเป็นเรื่องเดียวกันไปด้วยประการฉะนี้แล.
กิเลน ประลองเชิง