ปลายปีที่แล้ว กองทัพเรือใจดี เปิด “พระราชวังเดิม” ให้ชาวบ้านชม ตั้งแต่ 16 ธ.ค.ถึง 28 ธ.ค.รวม 13 วัน จากที่เคยเปิดให้ชมวันสมเด็จพระเจ้าตากสิน 28 ธ.ค.วันเดียว

ในบริเวณป้อมวิชัยประสิทธิ์ นอกกำแพง “วังเดิม” มุมปากคลองบางหลวง ซึ่งมีพื้นที่ราวสาม-สี่ไร่...วันนี้เป็นอาคารของจเร ทร.การเงิน ทร.และสารบรรณ ทร. เบียดกระชับกับกำแพงวัดโมลีโลกยาราม (ท้ายตลาด)

บริเวณนี้ ระหว่างปี 2509-2511 ที่ผมเป็นทหารเกณฑ์ เป็นที่พักทหาร หมวดเรืออุทกศาสตร์โรงเรือนเดียวกันนั้น ก่อนหน้าราวปี 2494-2496 เป็นที่พักทหารญี่ปุ่น ชุดกู้ซาก ร.ล.ศรีอยุธยา จมในเหตุการณ์กบฏแมนฮัตตัน

และก่อนหน้าไปอีกราวร้อยปี พ.ศ.2394 เป็น “บ้านหมอบรัดเลย์” ที่ปลูกเป็นอาคารสามชั้น

ที่นี่เป็นสำนักมิชชันนารีสอนศาสนา เป็นโรงพยาบาลรักษาคนป่วยไข้ เป็นโรงพิมพ์ ที่ประวัติศาสตร์การพิมพ์ ต้องจารึกว่า นสพ.บางกอกรีคอร์เดอร์ หนังสือพิมพ์ฉบับแรกของประเทศไทย

น.อ.สวัสดิ์ จันทนี เล่าเรื่อง “หมอบรัดเลย์” ไว้ในหนังสือ “นิทานชาวไร่” เล่ม 1 (สำนักพิมพ์ศยาม พิมพ์ครั้งที่ 2 พ.ศ.2560) ว่า คณะมิชชันนารี จากสหรัฐอเมริกา ตั้งใจมาเผยแพร่คริสต์ศาสนา ช่วงแรกเจอปัญหามาก

สมเด็จพระนั่งเกล้าฯโปรดแต่สร้างวัด ไม่ทรงยอมให้สอนศาสนาคริสต์คนไทย แต่ไม่ห้ามสอนเจ๊ก แขก ฝรั่ง ฯลฯ พ.ศ.2378 เมื่ออเมริกาส่ง นพ.ดี.บี.บรัดเลย์ มากับพวก 2-3 คน จึงทำได้แค่ขายยา และสอนชาวจีน

แต่ตอนสอนมีคนไทยแอบมาฟังด้วย โปลิศมืดฟ้องเจ้าพระยาพระคลัง เรื่องทรงทราบฝ่าละอองธุลีพระบาท

ก็ทรงพิโรธ ว่าละเมิดพระบรมราชโองการ สั่งให้เอาหมอสอนศาสนาฝากเรือสินค้าไปสิงคโปร์ หมอบรัดเลย์ต่อรองขอความเห็นใจ ในหลวงผ่อนปรนให้สอนคนจีนต่อ

...

แต่ก็มีข่าวทางการประกาศ ใครให้บ้านพวกมิชชันนารีเช่า จะถูกลงโทษ นายกลิ่น ผู้พิพากษาศาลหลวง เจ้าของบ้านเช่าย่านสำเพ็ง อ้อนวอนขอให้ขนของออก...โชคยังมี มีกงสุลโปรตุเกส พาไปหาที่อยู่ใหม่ แถวกุฎีจีน

มีข่าวซ้ำ ห้ามคนไทยไปรับจ้างพวกฝรั่ง พวกมิชชันนารีก็ยิ่งท้อใจ จนกงสุลโปรตุเกส พาไปเฝ้าสมเด็จเจ้าฟ้าฯ (ต่อมาคือ ร. 4) ที่วัดราชาธิวาส สมเด็จฯ เจ้าฟ้าพระ ทรงมีท่าทีดีพระทัย สนทนาด้วยจนเพล

ขอให้หมอบรัดเลย์และเพื่อน หมอแคสแวว ช่วยสอนภาษาอังกฤษให้ พระองค์จะสอนภาษาบาลี สันสกฤต เป็นการตอบแทน

เวลาผ่านไปปีเศษ สมเด็จฯ เจ้าฟ้าพระเรียนภาษาอังกฤษก้าวหน้า หมอบรัดเลย์ ที่นำหนองฝีอย่างแห้ง ป้องกันไข้ทรพิษติดมาด้วย เริ่มปลูกฝีให้ประชาชน สถานการณ์ของหมอสอนศาสนาเริ่มดีขึ้น

พ.ศ.2394 ร.3 สวรรคต สมเด็จฯ เจ้าฟ้าพระ รับพระบรมราชาภิเษก เป็นพระมหากษัตริย์ วันเสด็จเลียบเมือง หมอและบาทหลวง ได้ชมบารมีใกล้ชิด วันพระราชทานเลี้ยง ก็ได้รับเชิญร่วมงานในพระบรมมหาราชวัง

“เป็นอำนาจประหลาด ที่พวกเราได้มาจากสวรรค์” หมอบรัดเลย์และบาทหลวงรำพึง

ไม่นานก็ทรงโปรดให้โรงเรียนภาษาอังกฤษขึ้นในวังหลวง

หมอบรัดเลย์ ได้รับสัญญาเช่าที่ดิน ป้อมวิชัยประสิทธิ์ ตั้งโรงพิมพ์ หนังสือที่โรงพิมพ์หมอบรัดเลย์พิมพ์ ประณีตมาก เดินทองปกแข็ง (อาจรวม หนังสือตำราเรียนชุด มูลบทบรรพกิจด้วย) เป็นที่นิยมในสมัยนั้นมาก

พื้นที่ที่เคยเป็นบ้านหมอบรัดเลย์ ผมแวะเวียนไปดูเกือบทุกปี... ที่นี่เป็นจุดเริ่มต้นของการแพทย์แผนใหม่

เป็นจุดเริ่มต้นของสื่อสิ่งพิมพ์ไทย ฯลฯ สร้างคุณูปการยิ่งใหญ่ไพศาลให้ประเทศ เกินจะประเมินประมาณ

น่าเสียดาย...ที่ทางการไม่เอื้อเฟื้อ เหลือกลิ่นอาย ไว้ให้คนรุ่นเราได้เห็นกันเลย.

กิเลน ประลองเชิง

คลิกอ่านคอลัมน์ "ชักธงรบ" เพิ่มเติม