ศูนย์ศิลปาชีพบางไทร โรงเรียนฝึกช่างศิลป์ไทย มรดกล้ำค่าในสมเด็จพระพันปีหลวง

ศูนย์ศิลปาชีพบางไทร โรงเรียนฝึกเกษตรกรและผู้ด้อยโอกาส สู่การเป็นช่างศิลป์ไทย สร้างรายได้เลี้ยงชีพพร้อมสืบสานภูมิปัญญาไทย มรดกล้ำค่าในสมเด็จพระพันปีหลวง

สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง ทรงติดตามเคียงข้างพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร เสด็จพระราชดำเนินเยี่ยมเยียนราษฎรในทุกหนแห่งทั่วประเทศ ดำเนินพระราชกรณียกิจในโครงการต่างๆ เพื่อบำบัดทุกข์และบำรุงสุขแก่พสกนิกรของพระองค์ สร้างความเป็นอยู่ที่ดีขึ้นแก่ปวงชนชาวไทยทุกหมู่เหล่า ตลอดหลายทศวรรษที่ผ่านมา

จุดเริ่มต้น "ศูนย์ศิลปาชีพ"

หนึ่งในโครงการในพระราชดำริอันโดดเด่น คือโครงการ “ศิลปาชีพ” ซึ่งริเริ่มจากการที่พระองค์ทรงมีพระราชกรณียกิจช่วยเหลือประชาชนในชนบทอย่างใกล้ชิด และทรงเล็งเห็นปัญหาความเป็นอยู่ที่ยากลำบากของราษฎร แต่ขณะเดียวกันประชาชนในแต่ละพื้นที่ต่างมีภูมิปัญญาท้องถิ่นอันงดงามเป็นเอกลักษณ์แตกต่างกันไป

ด้วยสายพระเนตรอันกว้างไกล สมเด็จพระพันปีหลวง ทรงมีพระราชดำริให้รวบรวมความรู้งานหัตถกรรมพื้นบ้านเหล่านี้ เพื่อพัฒนายกระดับให้ดีมีคุณภาพมากยิ่งขึ้น สามารถวางขายสร้างรายได้เสริมไปใช้จ่ายในชีวิตประจำวันได้ โดยมีการจัดตั้ง “มูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ” ขึ้นเมื่อวันที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ.2519

พระองค์ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีการจัดตั้ง โรงฝึกศิลปาชีพ สวนจิตรลดา ภายในบริเวณสวนจิตรลดา พระราชวังดุสิต กรุงเทพฯ เมื่อวันที่ 25 มิถุนายน พ.ศ. 2520 โดยมีโรงฝึกศิลปาชีพเพื่อฝึกหัดหัตถกรรมไทยแขนงต่างๆ แก่นักเรียน ซึ่งเป็นบุตรหลานของราษฎรที่มีฐานะยากจน และมีการส่งครู อาจารย์ไปสอนประชาชนตามพื้นที่ต่างๆ

โครงการดำเนินการรุดหน้าเรื่อยมา มีผู้สนใจเข้ามาเรียนศิลปหัตถกรรมไทยจำนวนมาก สมเด็จพระพันปีหลวง จึงทรงมีพระราชดำริว่าควรมีโรงฝึกศิลปาชีพเพิ่มเพื่อรองรับนักเรียน นำมาสู่การก่อตั้ง ศูนย์ศิลปาชีพบางไทร ในปี พ.ศ.2524 ก่อนจะเกิดการจัดตั้งศูนย์ศิลปาชีพในพื้นที่อื่นๆ ทั่วประเทศตามมา

เส้นทาง "ศูนย์ศิลปาชีพบางไทร"

ศูนย์ศิลปาชีพบางไทร ตั้งอยู่บนพื้นที่กว่า 1,000 ไร่ ทางฝั่งตะวันออกของแม่น้ำเจ้าพระยาใน อ.บางไทร จ.พระนครศรีอยุธยา ใกล้กับพระราชวังบางปะอิน มีวัตถุประสงค์ในการรับเกษตรกรรวมถึงลูกหลานที่มีฐานะยากจนจากจังหวัดต่างๆ เข้ามาฝึกอบรมในด้านศิลปาชีพสาขาต่างๆ โดยไม่มีค่าใช้จ่าย 

ในช่วงเริ่มต้นเปิดสอนเพียง 2-3 แผนก ปัจจุบันมีมากกว่า 32 แผนก ตั้งแต่หัตถกรรมพื้นบ้านไปจนถึงงานหัตถศิลป์ชั้นสูง เช่น ช่างเคลือบดินเผา ช่างทอผ้า ช่างจักสาน ช่างเป่าแก้ว ช่างประติมากรรม งานประดิษฐ์หัวโขน เป็นต้น โดยสร้างช่างศิลปหัตถกรรมไทยฝีมือดีจำนวนมากออกสู่สังคม สืบสานวัฒนธรรมไทยจากรุ่นสู่รุ่นตลอด 40 กว่าปีของการดำเนินงาน 

ศูนย์ศิลปาชีพบางไทร จะเปิดรับประชาชนที่สนใจและมีคุณสมบัติเบื้องต้น คือเป็นเกษตรกร บุตรหลานเกษตรกร ผู้ด้อยโอกาส หรือผู้พิการที่ช่วยเหลือตัวเองได้ อายุ 15-50 ปีไม่มีพฤติกรรมยุ่งเกี่ยวกับยาเสพติด สมัครเข้าเรียนในแผนกต่างๆ ที่ตนสนใจหรือมีความถนัด โดยเปิดปีละ 2 เทอมด้วยกัน ส่วนระยะเวลาของแต่ละหลักสูตรขึ้นอยู่กับความยากง่ายในการเรียนหัตถกรรมนั้นๆ 

ขณะเดียวกัน ศูนย์ศิลปาชีพบางไทร ก็เป็นสถานที่ท่องเที่ยวและแหล่งเรียนรู้ ที่เปิดให้ประชาชนทั่วไปเข้ามาเยี่ยมชมผลงานของช่างศิลป์ การจัดแสดงด้านศิลปหัตถกรรมของไทย และเลือกซื้อผลิตภัณฑ์จากอาจารย์และนักเรียนของศูนย์ศิลปาชีพได้ โดยสินค้าจากศูนย์ศิลปาชีพบางไทร ยังถูกส่งไปร่วมวางจำหน่ายและจัดแสดงในงานนิทรรศการต่างๆ งานจัดแสดงสินค้าของทั้งของภาครัฐและเอกชน 

ไม่เพียงแต่งานด้านศิลปหัตถกรรมไทย แต่ในพื้นที่ของศูนย์ศิลปาชีพบางไทรยังมีพระตำหนักและอาคารไทยที่มีสถาปัตยกรรมอันสวยงาม รวมถึงวังปลาและสวนนก จัดแสดงพันธุ์สัตว์น้ำจืด พันธุ์ปลาพื้นเมืองของไทย นกสายพันธุ์หายากหลายสิบชนิด รวมถึงสัตว์ป่าอื่น ๆ ให้ศึกษาและเยี่ยมชมอีกด้วย นอกจากนี้ยังมีการจัดกิจกรรมและมหกรรมส่งเสริมวัฒนธรรมไทยต่างๆ อย่างต่อเนื่องเรื่อยมา 

“ศูนย์ศิลปาชีพบางไทร” ร่วมอาลัย

วันที่ 25 ต.ค. 2568 ศูนย์ศิลปาชีพบางไทร นำผ้าขาวดำมาประดับตามอาคารและรั้วของศูนย์ฯ เพื่อถวายความอาลัย ภายหลังสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง เสด็จสวรรคต โดยบรรยากาศภายในศูนย์เป็นไปด้วยความโศกเศร้า

นางสมศรี จันโท อายุ 55 ปี หนึ่งในผู้ที่เคยเข้ารับการฝึกอาชีพที่ศูนย์ศิลปาชีพบางไทร กล่าวว่า ตนติดตามข่าวอาการประชวรของพระองค์ท่านมาโดยตลอด เมื่อทราบข่าวการสวรรคต รู้สึกเสียใจเป็นอย่างยิ่ง

“ดิฉันเป็นคนบ้านนอก ไม่ได้มีความรู้มากนัก พระองค์ท่านทรงพระเมตตาเปิดโอกาสให้ประชาชนอย่างเรามีอาชีพ มีความรู้ ดิฉันมาเรียนที่ศูนย์ศิลปาชีพบางไทรตั้งแต่ปี 2535 จนทุกวันนี้มีอาชีพตัดผ้าไหมขายได้ ก็เพราะพระมหากรุณาธิคุณของพระองค์” 

น้อมส่งเสด็จ สมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปีหลวง สู่สวรรคาลัย ด้วยสำนึกในพระมหากรุณาธิคุณอย่างหาที่สุดมิได้

ขอบคุณ : มูลนิธิโครงการสารานุกรมไทยสำหรับเยาวชน, RAMA Channel