ส่วยสัญชาติ ปัญหาเรื้อรัง ช่องว่างจัดการไม่หมด

ส่วยสัญชาติ ปัญหาเรื้อรัง ช่องว่างจัดการไม่หมด "เครือข่ายประชากรข้ามชาติ" มองขั้นตอนซับซ้อนขอหลักฐาน เก็บเงินตั้งแต่รายครั้ง-รายเดือน หน่วยงานระดับท้องถิ่นเรียกรับมากสุด

อดิศร เกิดมงคล ผู้ประสานงานเครือข่ายองค์กรด้านประชากรข้ามชาติ (MWG) กล่าวถึง ส่วยสัญชาติ เป็นประเด็นที่มีมาตลอด ต้นเหตุมาจากความล่าช้าในการให้สถานะบุคคล เพราะการให้อำนาจกับกำนัล ผู้ใหญ่บ้าน มีส่วนในการพิจารณาสถานะก็เป็นผลทำให้เกิดการหาผลประโยชน์ โดยเฉพาะการทำบัตรแต่ละครั้งก็ต้องจ่ายเงินให้กับเจ้าหน้าที่

หลายพื้นที่ทางภาคเหนือ มักมีปัญหาเหล่านี้ โดยเฉพาะในพื้นที่จังหวัดที่มีชนกลุ่มน้อย ที่อยู่ไทยมานานแล้ว แต่สัญชาติยังไม่ได้ เดิมมีหลายกลุ่ม แต่ตอนนี้ก็ยุบเหลือ 2 กลุ่ม 1.กลุ่มชนกลุ่มน้อยที่อยู่ในไทยมานาน 2.กลุ่มที่ไม่มีสถานะทะเบียน ซึ่งคนส่วนใหญ่จะอยู่ในพื้นที่ห่างไกล ตกสำรวจ หรือไม่ได้ไปแจ้งเกิด แต่ก็มีคนจากประเทศเพื่อนบ้านบางกลุ่ม ที่พยายามยื่นเรื่องเพื่อแอบอ้างเข้ามาสู่ระบบนี้

กลุ่มเสี่ยงถูกรีดไถมากที่สุดคือ ชนกลุ่มน้อย เช่น ชาวเขา ที่ยังไม่ได้สัญชาติไทย ที่มีอยู่ประมาณ 4 – 5 แสนคน มีโอกาสถูกรีดไถมาที่สุด ส่วนกลุ่มที่ไม่มีสถานะ ตอนนี้มีประมาณแสนกว่าคน ต้องมีขั้นตอนซับซ้อนในการขอหลักฐานมาแสดงในหลายครั้ง ขณะที่เจ้าหน้าที่บางรายก็ยื้อเวลาให้ต้องจ่ายเงิน เพราะการให้อำนาจส่วนนี้กับเจ้าหน้าที่ส่วนใดส่วนหนึ่งอย่างเดียว ก็มีโอกาสเสี่ยงที่จะถูกเรียกรับเงินได้

การจ่ายส่วยที่มีมาตลอด มีตั้งแต่หลักหมื่น-แสนบาท โดยสนนราคาที่ต้องจ่ายขึ้นอยู่กับว่าการขอบัตรใบนั้นมีความสำคัญมากน้อยแค่ไหน

บางพื้นที่มีขนาดจ่ายส่วนรายเดือนให้กับเจ้าหน้าที่ในพื้นที่ ในการที่จะเดินทางออกนอกพื้นที่ได้ โดยมีการติดสติ๊กเกอร์ไว้บนรถ เมื่อเวลาไปไหนทีก็จะเป็นอันรู้กันเมื่อเห็นสติ๊กเกอร์นี้

การแก้ปัญหาที่ดีที่สุด ต้องมีการจัดการเรื่องสัญชาติในแต่ละกลุ่มให้ชัดเจน ป้องกันกระบวนการที่เป็นช่องว่างที่มีโอกาสในการหาประโยชน์ เพราะการแก้ปัญหาที่ผ่านมานึกว่ารัฐไทยจะทำให้ง่าย แต่กลับมีขั้นตอนที่เป็นช่องว่างให้เกิดการหาประโยชน์

ปัญหาหลักคือการกำหนดเอกสารที่ชัดเจน และลดขั้นตอนให้ความซับซ้อนน้อยลง เพราะหลายครั้งเมื่อมีเอกสารมาก ก็ทำให้ชาวบ้านไม่เข้าใจ จนสุดท้ายเปิดโอกาสให้เกิดส่วย

กรมการปกครองตรวจสอบ

ล่าสุด อ.ฝาง ตั้งคกก.สอบวินัยร้ายแรง หลังส่งชุดปฏิบัติการพิเศษปกครอง เชียงใหม่ ลงพื้นที่สืบสวน พบมูลความผิด เชื่อได้ว่ามีการกระทำความผิดวินัยจริง

สำหรับความคืบหน้าการตรวจสอบ “ส่วยสัญชาติ” หลังนายนิรัตน์ พงษ์สิทธิถาวร อธิบดีกรมการปกครอง กำชับไม่ให้ปกป้องผู้กระทำความผิด และเน้นย้ำ “ไม่ให้มีค่าใช้จ่ายอื่นใดแน่นอน นอกจากค่าธรรมเนียมตามกฎหมายเท่านั้น” ในการขอสถานะต่างด้าวเข้าเมืองโดยชอบด้วยกฎหมาย

ล่าสุดนายอำเภอฝาง จังหวัดเชียงใหม่ ได้ออกคำสั่งแต่งตั้งคณะกรรมการตรวจสอบข้อเท็จจริงกรณีดังกล่าว และได้เรียกผู้ใหญ่บ้านที่ถูกกล่าวหามาให้ข้อเท็จจริงต่อคณะกรรมการฯ ปรากฏว่าผู้ใหญ่บ้านให้การปฏิเสธ จึงมอบหมายให้คณะกรรมการฯ พร้อมด้วยชุดปฏิบัติการพิเศษกรมการปกครองจังหวัดเชียงใหม่ ลงพื้นที่เพื่อสืบสวนข้อเท็จจริงเพิ่มเติม ประกอบข้อร้องเรียน พบว่าราษฎรบางส่วนให้ข้อมูลว่ามีการเรียกรับผลประโยชน์ตามข้อร้องเรียนดังกล่าวจริง มีมูลน่าเชื่อได้ว่ามีการกระทำความผิดวินัย จึงเห็นควรให้มีคำสั่งแต่งตั้งคณะกรรมการสอบสวนวินัยร้ายแรงต่อไป ทั้งนี้อำเภอฝาง จะแจ้งความคืบหน้า ผลการตรวจสอบต่อไป

สถานการณ์บุคคลไร้สัญชาติ

สถานการณ์บุคคลไร้สัญชาติในไทยยังคงมีความซับซ้อน ประเทศไทยมีประชากรไร้รัฐไร้สัญชาติจำนวนมาก โดยเฉพาะเด็กที่ยังไม่ได้รับการจดทะเบียนเกิด ซึ่งส่งผลกระทบต่อสิทธิในการเข้าถึงการศึกษา การรักษาพยาบาล และการคุ้มครองทางกฎหมาย แม้รัฐบาลไทยจะมีความพยายามในการแก้ไขปัญหาผ่านการออกกฎหมายและนโยบายต่างๆ รวมถึงการร่วมมือกับองค์กรระหว่างประเทศ แต่ปัญหาในทางปฏิบัติยังคงเป็นความท้าทายหลักที่ต้องได้รับการแก้ไขอย่างต่อเนื่อง

สถานการณ์ปัจจุบัน

• จำนวนผู้ไร้สัญชาติ:
ข้อมูลจากกระทรวงมหาดไทยปี 2567 ระบุว่ามีบุคคลไร้รัฐไร้สัญชาติกว่า592,340 คน โดยในจำนวนนี้เป็นเด็กประมาณ 169,241 คน

• การจดทะเบียนเกิด:
เป็นก้าวแรกที่สำคัญในการยืนยันตัวตนทางกฎหมายและขอสัญชาติ แต่เด็กจำนวนมาก โดยเฉพาะในกลุ่มชาติพันธุ์ที่อาศัยในพื้นที่ห่างไกล ยังไม่ได้รับการจดทะเบียนเกิด