คลิปหญิงข้ามเพศ จับได้ใบแดงในหน่วยเกณฑ์ทหารแห่งหนึ่ง มีการวิจารณ์อย่างหนัก เป็นเพราะไม่มีใบรับรองแพทย์ ยืนยันถึงเพศสภาพ จนมีเสียงสะท้อนว่า โรงพยาบาล ที่ออกใบรับรองแพทย์มีน้อย ขณะที่ค่าใช้จ่ายอยู่ที่ 3,000–4,000 บาท ทำให้หญิงข้ามเพศหลายราย เลือกเข้าสู่กระบวนการจับใบดำใบแดง

จันทร์จิรา บุญประเสริฐ ผู้จัดการมูลนิธิเพื่อสิทธิและความเป็นธรรมทางเพศ ร่วมกับเครือข่ายเพื่อนกะเทยไทย กล่าวกับ ทีมข่าวเจาะประเด็น ไทยรัฐออนไลน์ ว่า การติดตามลงพื้นที่สำรวจการเกณฑ์ทหาร 2566 ของกลุ่มสาวประเภทสอง 24 จังหวัด ในโครงการประสบการณ์การเกณฑ์ทหารของคนข้ามเพศฯ โดยเริ่มสำรวจตั้งแต่วันที่ 1 เมษายน ที่ผ่านมา พบปัญหาการเตรียมความพร้อม สำหรับใบรับรองแพทย์ ที่ยืนยันถึงเพศสภาพ ไม่ตรงกับเพศกำเนิด ทำให้ถูกเข้าสู่กระบวนการจับใบดำใบแดง เนื่องจากเตรียมใบรับรองแพทย์ไม่ทัน และสาวประเภทสองหลายรายถูกจัดเป็นจำพวกที่ 3 คือ ป่วยรักษาไม่หายภายใน 30 วัน ต้องเกณฑ์ทหารใหม่ในปีหน้า ทำให้เสียเวลามาหน่วยคัดเลือกอีก

“บางหน่วยคัดเลือก มีการประเมินการเปลี่ยนแปลงสภาพร่างกาย และจัดเป็นบุคคลประเภท 2 มีเพศสภาพไม่ตรงกับเพศกำเนิด สำหรับใบรับรองแพทย์ที่ยืนยัน เพศสภาพ ไม่ตรงกับเพศกำเนิด หญิงข้ามเพศส่วนใหญ่ประสบปัญหา เพราะโรงพยาบาลที่ตรวจมีน้อย เนื่องจากจิตแพทย์ในไทยมีจำนวนจำกัด การขอใบรับรองแพทย์ประเภทนี้ ต้องอาศัยการตรวจของจิตแพทย์”

ขณะเดียวกันการตรวจเพื่อยืนยันเพศสภาพหญิงข้ามเพศ มีการจองคิวนาน ส่วนใหญ่ต้องจองคิวตั้งแต่เดือนตุลาคม หรือเดือนกุมภาพันธ์ ถ้าเป็นโรงพยาบาลในสังกัดทหาร มีราคาการตรวจไม่เกิน 1,000 บาท แต่คิวการรอตรวจยาวนาน ถ้าเป็นโรงพยาบาลรัฐและเอกชน อยู่ที่ 3,000–4,000 บาท ด้วยราคาค่าใช้จ่ายสูง ทำให้สาวประเภทสองหลายคน เลือกเข้าไปลุ้นในหน่วยเกณฑ์ทหารตามระบบปกติ

...

“จากการลงพื้นที่สำรวจ พบสาวประเภทสองที่มาเกณฑ์ทหาร แล้วถูกจัดอยู่ในกลุ่มประเภท 3 คือ ป่วยรักษาไม่หายภายใน 30 วัน จำนวนมาก เพราะไม่มีใบรับรองแพทย์ ปีหน้าต้องเสียเวลามาเกณฑ์ทหารใหม่อีกรอบ ทำให้หลายคนสูญเสียทั้งเวลาและโอกาส”

สำหรับการตรวจเพศสภาพ มีขั้นตอนซับซ้อน ต้องใช้เวลานาน ในกระบวนการตรวจของจิตแพทย์ ซึ่งไม่จำเป็นว่าต้องผ่านการศัลยกรรม แต่จิตแพทย์จะตรวจดูจิตสำนึกภายใน ดังนั้นการประเมิน เพื่อขอใบรับรองแพทย์ มีการให้ทำแบบสอบถามประมาณ 500–1,000 ข้อ เพื่อยืนยัน สภาพจิตใจบุคคลนั้น

“เมื่อมีการแก้ไข การเกณฑ์ทหารของหญิงข้ามเพศ โดยออกกฎว่า เพศสภาวะไม่ตรงกับเพศกำเนิด แต่ต้องมีใบรับรองแพทย์ที่ยุ่งยาก และราคาแพง ถ้าเทียบกับการคัดเลือกในอดีต ที่ทางหน่วยประเมิน และระบุในใบการคัดเลือกการเกณฑ์ทหารว่า เป็นโรคจิต โดยไม่มีค่าใช้จ่าย แต่มีการเรียกร้องให้ยกเลิกการระบุลักษณะนี้ แต่พอยกเลิกแล้ว ยังต้องมีใบรับรองแพทย์มายืนยันอีก”

ตัวอย่างเช่นการลงพื้นที่ในเขตตลิ่งชัน เมื่อวันที่ 3 เมษายน ที่ผ่านมา มีสาวประเภทสองที่มาหน่วยคัดเลือก 7 คน มีใบรับรองแพทย์ 2 คน ส่วนคนที่เหลือถูกจัดเป็นประเภท 3 โดยปีหน้าต้องมาคัดเลือกใหม่ แต่ต้องไปเตรียมตรวจร่างกาย เพื่อขอใบรับรองแพทย์ ซึ่งมีสาวประเภทสองบางคน ไม่มีใบรับรองแพทย์ แต่ต้องไปจับได้ใบแดง ต้องยื่นร้องขอกับสัสดีจังหวัดหลังจากนี้

กรณีล่าสุดที่มีคลิปสาวประเภทสองรายหนึ่งจับได้ใบแดง แล้วต้องเข้าไปเกณฑ์ทหาร ทั้งที่มีหน้าอก ไว้ผมยาว ทางหน่วยงานได้ประสานกับน้องคนดังกล่าว โดยมีการให้ข้อมูลว่า ด้วยความที่น้องไม่ได้ไปขอใบรับรองแพทย์ เลยตัดสินใจไปจับใบดำใบแดง และเมื่อได้ใบแดงมาแล้ว ต้องไปยื่นร้องขอตรวจประเมินร่างกายใหม่กับสัสดีจังหวัด

สาวประเภทสองที่จับได้ใบแดง ต้องไปยื่นเรื่องกับสัสดีจังหวัด ไม่เกินวันที่ 30 เมษายนนี้ เพื่อเข้าสู่กระบวนการตรวจสุขภาพโดยจิตแพทย์ เมื่อพิสูจน์ชัดเจนแล้ว จะมีการปลด ไม่ต้องเข้าสู่กระบวนการฝึก

“สำหรับน้องๆ ที่เป็นสาวข้ามเพศไม่ได้รับความเป็นธรรมในกระบวนการเกณฑ์ทหาร หรือจับได้ใบแดงไปแล้ว อยากมาขอคำปรึกษา สามารถสอบถามได้ที่หน่วยงาน เพราะทั่วประเทศ ยังมีน้องอีกหลายคนที่ยังตกหล่น และไม่ได้รับความเป็นธรรม”.