แพะคดีอาญา จับผิดตัวยัดคุก ตราบาปความผิดพลาด ทำผู้บริสุทธิ์ ตกนรกทั้งเป็น

จับแพะในคดีอาญา ยังคงไม่จบสิ้นจากประเทศไทย ทำให้ผู้บริสุทธิ์หลายต่อหลายคนสูญสิ้นอิสรภาพ หมดอนาคต ได้รับความทุกข์ทรมานทั้งกายและใจ จากสิ่งที่ตัวเองไม่ได้ก่อ แต่ต้องมาถูกจองจำรับโทษ

แพะคดีอาญาที่ได้รับการปล่อยตัว จากข้อมูลกระทรวงยุติธรรมเมื่อกลางปี 2564 มีจำนวน 411 ราย แบ่งเป็น กทม. 26 ราย และต่างจังหวัด 385 ราย ซึ่งถูกดำเนินคดีโดยพนักงานอัยการ หรือถูกคุมขังระหว่างพิจารณาคดี และเมื่อมีหลักฐานชัดเจน หรือศาลพิพากษาถึงที่สุดว่า ไม่ได้เป็นผู้กระทำความผิด มีสิทธิยื่นขอรับเงินช่วยเหลือเยียวยา กรณีถูกคุมขังวันละ 500 บาท

รวมถึงค่ารักษาพยาบาล ไม่เกิน 40,000 บาท ค่าฟื้นฟูสมรรถภาพ ไม่เกิน 50,000 บาท ค่าขาดประโยชน์ทำมาหากิน ตามอัตราจ้างขั้นต่ำของจังหวัด และค่าใช้จ่ายในการดำเนินคดี ไม่เกิน 30,000 บาท และกรณีเสียชีวิตจะได้รับค่าทดแทน 100,000 บาท ค่าจัดการศพ 20,000 บาท ค่าขาดอุปการะเลี้ยงดูไม่เกิน 40,000 บาท และค่าความเสียหายอื่นไม่เกิน 40,000 บาท

คงไม่มีใครอยากเป็นแพะรับบาป แม้ได้รับการปล่อยตัว อย่างกรณีพ่อค้าไก่ย่าง ชาวนครพนม ตกเป็นแพะคดีฉกเพชร มูลค่า 15 ล้านบาท เมื่อปี 2559 ทำให้ติดคุกฟรี 7 เดือน 10 วัน จนชีวิตพัง ต้องไปกู้เงินต่อสู้คดี กว่าจะหาหลักฐานยืนยันเป็นผู้บริสุทธิ์ จนได้รับอิสรภาพในปี 2560 และฟ้องกลับเจ้าของเพชร ในข้อหาให้การเท็จ จนเมื่อวันที่ 20 ม.ค. 2565 ศาลพิพากษาจำคุก 3 ปี ไม่รอลงอาญา และเตรียมจะเรียกร้องค่าชดเชยความเสียหาย

ปัจจุบันหนุ่มแพะคดีฉกเพชร เปิดร้านชื่อ "แพะชิงเพชรปิ้งย่างสร้างชีวิต" ในชุมชนวัดกกต้อง ซอยสุขาวดี เขตเทศบาลเมืองนครพนม หลังได้รับเงินเยียวยาจากกระทรวงยุติธรรม ประมาณ 2 แสนบาท แต่ยังมีภาระหนี้สินจากการกู้เงินมาต่อสู้คดี และเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นยังคงหลอกหลอนไปจนวันตาย ไม่มีแม้คำขอโทษจากตำรวจที่ซ้อมเขา ขอให้เป็นคดีสุดท้าย ไม่อยากให้ใครตกเป็นแพะอีกต่อไป

แพะรับบาปคดีในตำนาน เป็นที่โจษขานของคนในสังคมมายาวนานในคดีฆ่าเชอรี่แอน เมื่อปี 2529 มีการจับแพะ 6 คน ถูกจองจำในห้องขังนาน 6 ปี ระหว่างรอฎีกา ก่อนที่ศาลฎีกามีคำพิพากษาว่าทั้งหมดเป็นผู้บริสุทธิ์ ในปี 2536 แต่ก็สายไปเสียแล้ว เพราะ 1 คน ตรอมใจตายในคุก

ส่วน 2 คน พ้นโทษออกไปได้ไม่นานก็เสียชีวิต และอีก 1 คน ถูกทำร้ายในคุกจนพิการ ซ้ำออกมารู้ว่าลูกเมียเสียชีวิตไปแล้ว ยิ่งสร้างความเจ็บปวดทรมานสุดแสนสาหัส แม้ภายหลังได้เงินค่าชดเชย 26 ล้าน แต่ไม่คุ้มกับชีวิตที่เจอเรื่องราวร้ายๆ เคราะห์ซัดกรรมซ้ำ และในเวลาต่อมาได้เสียชีวิต

คดีนี้ได้เป็นบทเรียนครั้งใหญ่ ตอกย้ำความบกพร่องของเจ้าหน้าที่ฝ่ายรัฐจนสะเทือนวงการสีกากี นำไปสู่การออก พ.ร.บ.ค่าตอบแทนผู้เสียหายในคดีอาญาที่ไม่ได้รับความเป็นธรรมในปี 2544 แต่ยังคงมีการจับแพะ คนไม่ได้ทำกระทำความผิดอยู่เรื่อยมาในหลายคดี กว่าจะต่อสู้หาหลักฐานยืนยันเป็นผู้บริสุทธิ์ ก็ใช้เวลานาน หมดเงินหมดทองไปจนมีหนี้สินตามมา และหลายคนไม่มีหนทางในการหาเงินมาต่อสู้คดี กลายเป็นว่าคุกเอาไว้ขังคนจน

ชื่อ-นามสกุลซ้ำ เหยื่อความมักง่าย จนตกเป็นผู้ร้าย

ต้นตอสาเหตุทำให้เกิดแพะรับบาป จับผู้บริสุทธิ์ที่ไม่ได้กระทำผิด และไม่มีทีท่าลดลงในสังคมไทย "ผศ.ดร.ฐนันดร์ศักดิ์ บวรนันทกุล" ประธานหลักสูตรปริญญาเอกนานาชาติ ด้านอาชญาวิทยาและการบริหารงานยุติธรรม มหาวิทยาลัยมหิดล ระบุเป็นจุดอ่อนของกระบวนการยุติธรรมอย่างหนึ่ง เพราะบางครั้งมีการกล่าวหาผู้กระทำผิดที่เกิดจากระบบ โดยไม่มีการตรวจสอบ และที่เจอมามีไม่น้อยจากข้อมูลชื่อ นามสกุล มีซ้ำกันมากกว่า 7 คน ทั้งชื่อและนามสกุลสะกดเหมือนกัน

“เมื่อพบที่อยู่ ตรงกับชื่อนามสกุล ก็ไม่มีการตรวจสอบอีกครั้งจากข้อมูลทะเบียนประวัติของตำรวจ และรีบออกหมายจับ เมื่อพบตัวก็ลงมือจับเลยทันที ทำให้การจับแพะมีจำนวนมาก”

อีกกรณีพบว่า ส่วนใหญ่เมื่อมีคนมากล่าวหาว่า ใครคนใดคนหนึ่งกระทำผิด ไม่ได้มีการตรวจสอบและเข้าไปจับกุม หรือคดีฉกเพชร อาจมีคนขายไก่ย่างหลายคนก็ได้ กระทั่งไปจับแพะ ซึ่งปัจจุบันในการชั้นการทำงานของตำรวจจะเอาจำนวนคดีเป็นหลัก จะต้องไม่น้อยกว่าปีที่ผ่านมา ทำให้ตำรวจชั้นผู้น้อยต้องทำผลงานตามคำสั่งผู้บังคับบัญชา ไม่ว่าจะด้วยวิธีใดเพื่อให้ได้ตัวเลขลวง ทำให้กระบวนการจับแพะมีจำนวนมาก โดยเฉพาะคนด้อยโอกาส คนหมดทางสู้ หรือคนติดยา

แพะคดีเชอรี่แอน ตราบาปเพราะน้ำมือเจ้าหน้าที่รัฐ

ทางแก้ต้องมีกระบวนการตรวจสอบให้ชัดเจน แม้การจับผู้ร้ายมาจากข้อมูลส่วนกลาง และบางทีพนักงานสอบสวนได้รับแจ้ง จะส่งฝ่ายสืบลงพื้นที่ไปจับกุม ซึ่งส่วนใหญ่เกิดจากความผิดพลาดของกระบวนการ โดยเฉพาะการตรวจสอบ

“ในระยะหลัง สามารถยื่นสิทธิขอเงินทดแทนผู้เสียหายได้ในกรณีถูกกล่าวหาว่าเป็นผู้กระทำผิด อาจเป็นช่องทางทำให้ตำรวจโชว์ผลงาน หากบางคนไม่สู้ก็จบไป อย่างคดีเชอรี่แอน ตราบาปก็เกิดจากเจ้าหน้าที่รัฐ จนกลายเป็นเรื่องน่าสงสารมากที่สุด แม้แพะที่ถูกจับกุม ยืนยันไม่ได้กระทำ และช่วงเวลาเหตุกำลังป้อนข้าวลูกไม่ได้ไปไหน แต่ก็ถูกจับ”

ปัจจุบันทางสภาทนายความฯ ได้จัดให้ทนายความที่มีความรู้และประสบการณ์ มาประจำในโรงพักเพื่อให้คำปรึกษากับผู้ถูกกล่าวหาตามสมควร และเมื่อถูกสอบสวนสามารถใช้ช่องทางนี้ให้ทนายเข้าร่วมในการไต่สวน ซึ่งเป็นความพยายามปิดจุดอ่อนไม่ให้ตำรวจจับแพะ และทนายจะต้องไม่สนิทสนมกับตำรวจ โดยได้เริ่มมา 1-2 ปี และจากการประเมินพบว่าได้ผลดี ในการคุ้มครองผู้บริสุทธิ์

กลไกรัฐ ที่พึ่งคนยาก ถูกจับเป็นแพะ ไม่ให้รับบาป

นอกจากนี้ยังมีกองทุนยุติธรรมของกระทรวงยุติธรรม สนับสนุนค่าใช้จ่ายแก่ประชาชนผู้ยากไร้ ไม่ได้รับความเป็นธรรมให้สามารถเข้าถึงความยุติธรรม โดยสามารถกู้เงินไปต่อสู้คดี หรือใช้ประกันตัว และทยอยจ่ายได้โดยไม่คิดดอกเบี้ย แต่กองทุนนี้มีงบน้อยมากในแต่ละปีประมาณ 200 ล้านบาท ซึ่งเป็นกลไกของรัฐที่ชาวบ้านทั่วไปไม่ค่อยรู้ หรือการร้องไปยังสำนักอัยการจังหวัด โดยมีสำนักงานคุ้มครองสิทธิและช่วยเหลือทางกฎหมายแก่ประชาชน (สคช.) ให้ความช่วยเหลือทางคดี

“คนเป็นแพะถ้าไม่ผิด ก็สามารถปฏิเสธได้ แต่กว่าจะตัดสินคดีต้องถูกคุมขัง ทั้งที่เป็นการละเมิดสิทธิความเป็นมนุษย์ เพราะการเข้าคุก เมื่อเข้าไปแล้วชีวิตไม่ได้สุขสบาย บางคนจนไม่มีเงินประกันตัวออกมาสู้คดี ก็ต้องยอมติดคุก ทั้งที่ตัวเองไม่ผิด”

แม้ระบบกระบวนการยุติธรรม เป็นระบบกล่าวหา แต่ในรัฐธรรมนูญกำหนดไว้ว่า ให้สันนิษฐานเป็นผู้บริสุทธิ์ไว้ก่อน นำมาสู่การปรับเปลี่ยนให้ศาลเข้ามาตรวจสอบ ในคดีเด็กและเยาวชน ทำให้ตำรวจไม่กล้าทำอะไรมาก แม้คดีผู้ใหญ่ ยังไม่มีในลักษณะนี้ แต่การออกหมายค้นหรือหมายจับ ต้องยื่นขออนุมัติต่อศาล หากไม่เป็นความผิดซึ่งหน้า จะต้องมีการตรวจสอบพยานหลักฐาน เป็นอีกหนึ่งในการคุ้มครองผู้ถูกกล่าวหา เพราะไม่เช่นนั้นแล้วจะมีแพะอีกเป็นจำนวนมากในสังคมไทย.