พระพุทธเทวปฏิมากร พระประธานในพระอุโบสถ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม วัดที่รัชกาลที่ 1 โปรดให้สร้างนั้น ผมเข้าใจไปเองว่า เป็นพระพุทธรูปสมัยอยุธยา...ที่งดงามที่สุดไม่เช่นนั้น พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลก คงไม่อัญเชิญมาจากวัดศาลาสี่หน้า (ปัจจุบันวัดคูหาสวรรค์) คลองบางกอกน้อยพระพุทธรูปงามๆ แม้จะเรียกความศรัทธาได้ ก็ใช่ว่าจะได้รับความศรัทธามากกว่าเสมอไปในหนังสือพระพุทธรูปสำคัญ และพุทธศิลป์ในดินแดนไทย (สำนักพิมพ์เมืองโบราณ พิมพ์ครั้งที่ 2 พ.ศ.2555) ศาสตราจารย์ ดร.ศักดิ์ชัย สายสิงห์ เขียนไว้ว่ายกเว้นพระแก้วมรกตแล้ว พระพุทธรูปที่มีผู้ศรัทธาไปกราบไหว้มากที่สุดในประเทศไทย ได้แก่ พระพุทธโสธร วัดโสธรวราราม จังหวัดฉะเชิงเทราและพระพุทธชินราช วัดพระศรีรัตนมหาธาตุ จังหวัดพิษณุโลกเกร็ดเรื่องเล่าหลวงพ่อโสธร มีว่า เมื่อราวๆ พ.ศ.2313 ท่านเป็น “องค์กลาง” หนึ่งในสามพระพุทธรูปทางเหนือ ที่แสดงปาฏิหาริย์ลอยน้ำมาพร้อมกับหลวงพ่อวัดบ้านแหลม จังหวัดสมุทรสงคราม (องค์พี่ใหญ่) หลวงพ่อโต วัดบางพลีใหญ่ จังหวัดสมุทรปราการ (องค์น้องเล็ก)พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีพระราชดำรัสถึงหลวงพ่อโสธรว่า“องค์ที่สำคัญว่า เป็นหมอดีนั้น คือองค์ที่อยู่ตรงกลาง ดูรูปตักและเอวงาม ทำนองเดียวกับพระพุทธรูปเทวปฏิมากร (วัดพระเชตุพน)แต่ตอนบน กลายเป็นฝีมือผู้ที่ไปปั้นว่าลอยน้ำมา ก็เป็นความจริง เพราะเป็นศิลา คงทำไม่ได้ในที่นี้”อาจารย์ศักดิ์ชัย บอกว่า องค์หลวงพ่อโสธร เป็นพระพุทธรูปหินทราย สมัยอยุธยาตอนต้น ขนาดไม่ใหญ่โตนัก ประการสำคัญ ไม่มีความงดงามทางด้านศิลปกรรม หรือสุนทรียศาสตร์นักเมื่อเทียบกับพระพุทธรูปสำคัญองค์อื่นๆกล่าวคือ พระพุทธโสธร เป็นพระพุทธรูปที่เกิดจากการทำหินทรายมาประกอบเข้าด้วยกันจากหลักฐานการบูรณะครั้งสำคัญ กรมศิลปากรพบว่า พระพุทธโสธรสลักจากหินทราย ที่เป็นชิ้นๆรวม 8 ชิ้น แล้วนำมาประกอบเข้าด้วยกัน โดยการปั้นปูนพอกทับ และลงรักปิดทองซึ่งเป็นเทคนิคการสลักพระพุทธรูปหินทราย ที่พบมากในสมัยอยุธยาตอนต้นจึงแสดงให้เห็นว่า การที่มีศรัทธาประชาชนมากราบไหว้อยู่มากนั้น ขึ้นอยู่กับความศักดิ์สิทธิ์และอภินิหารของพระพุทธรูปเป็นสำคัญรวมทั้งอาจเกิดจากคติความเชื่อในการบูชา ที่มีการขอพร และได้สมปรารถนา เช่น การขอลูก การขอให้ธุรกิจประสบความสำเร็จ ฯลฯลักษณะเฉพาะของพระพุทธรูปหินทราย ได้รับแรงบันดาลใจจากศิลปะเขมร การมีรัศมีเป็นทรงสูง หรือเป็นเปลว จัดเป็นพระพุทธรูปแบบอู่ทองรุ่นที่ 2 ซึ่งอยู่ในศิลปะสมัยอยุธยาตอนต้นประเด็นคิดที่ผมได้จากความรู้เรื่องหลวงพ่อโสธรเดิมทีท่านสลักจากหินทราย...ที่ไม่สวยงามอะไร แต่เมื่อช่างฝีมือนำแปดชิ้นหินมาประกอบเข้าด้วยกัน เอาปูนพอกลงรักปิดทอง ท่านก็เป็นพระพุทธปฏิมา ที่มีคนนับถือศรัทธากราบไหว้และบางครั้ง ความองอาจงามสง่า ท่วงทำนองของวีรบุรุษ ผู้กล้า หรือกระทั่งความนอบน้อมถ่อมองค์ของวีรสตรี ผู้รู้ชัดว่าฟ้าสูงแผ่นดินต่ำ...ก็ก่อเกิดแรงนับถือศรัทธา กราบไหว้ได้ไม่แพ้กัน.กิเลน ประลองเชิง
