ช่วงเวลาที่ใช้ชีวิตในป่า อาจารย์ธีรยุทธ “กินข้าวใหม่” ยัง ติดใจ “รสข้าวใหม่” ฝากชุดความรู้เรื่องข้าวปึกใหญ่ มาให้ผมอ่าน
เทศกาลข้าวใหม่จะเกิดได้ ถ้าคนไทยเห็นข้าวใหม่เป็นสัญลักษณ์สำคัญของความเป็นคนไทย มองเห็นช่วงเวลาที่จะสร้างสรรค์ สร้างความหวัง และความมั่นใจให้กับตัวเอง
แค่อาจารย์ธีรยุทธเริ่ม ผมก็เคลิ้มตามแล้ว
แต่ช้าก่อน...คำว่า “ข้าวใหม่” เด็กๆรุ่นใหม่ที่คุ้นกับกินข้าวบรรจุถุง อาจไม่รู้จัก และหากมีคำถามถึง “ข้าวเก่า” ต่างจากข้าวใหม่ยังไง ก็ต้องคุยกันอีกหลายคำ
คนไทยรุ่นเก่า รู้จักดี ข้าวค้างปี คือข้าวที่เก็บเกี่ยวปีที่แล้ว ตั้งแต่เดือนห้าเรื่อยมา เรียกข้าวเก่า ส่วนข้าวที่เก็บเกี่ยวราวน้ำลดเดือนอ้ายเดือนยี่ เรียกข้าวใหม่
เรากินข้าวเก่า ครึ่งปีแรก กินข้าวใหม่ ครึ่งปีหลัง
ข้าวใหม่ถือว่าดีกว่าข้าวเก่า ปลาเป็นอาหารคู่กับข้าว ฤดูปลาดีอยู่ในช่วงน้ำลด เดือนอ้ายเดือนยี่ ไปเดือนห้า ระยะนี้ปลามีมันมาก กินอร่อย
พ้นช่วงนี้ เป็นฤดูปลาตั้งไข่ ไม่มีมัน กินไม่อร่อย นี่เป็นที่มา ของสำนวน “ข้าวใหม่ปลามัน”
อาจารย์ธีรยุทธ บอกว่า แม่โพสพ ย่าขวัญข้าว ระบบศีลธรรมของสังคม คนยุคโบราณ มีเรื่องเล่าต่างๆ เกี่ยวกับขวัญข้าว เช่น ย่าขวัญข้าว เทพี เทพเจ้า ที่อุทิศร่างกายให้เกิดเป็นข้าว
มนุษย์กับเทศกาลข้าวใหม่ วิถีสังคมเกษตรทำงานหนักมากในฤดูเพาะปลูก จับปลาหาผักหญ้า ล่าสัตว์ หาอยู่หากินไปจนสิ้น ฤดูเก็บเกี่ยว
ก็จะถือเป็นฤดูแห่งการเฉลิมฉลองซึ่งมักจะยาวไปถึงปีใหม่
ญี่ปุ่นมีเทศกาลใหญ่ พระจักรพรรดิเสด็จมาทำพิธีถวายข้าวใหม่ และชิมข้าวใหม่ ปัจจุบันเรียก วันแรงงาน และวันขอบคุณพระเจ้า
...
อินเดียมีเทศกาล “ปองกาล” หุงข้าวด้วยน้ำนมจนเดือดพล่าน เป็นโอกาสที่จะได้กินขนมและอาหารอร่อยหลายอย่างที่ทำจากข้าวใหม่
คำ “เริ่มเดือนไท้” ที่คนอินเดียพูด กลางมกราคมถึงกุมภาพันธ์ มีความหมายว่า เราจะมีสันติสุข ความมั่งคั่ง สว่างไสว และความสมานกลมเกลียว
คนอินเดียตะวันตก มีเทศกาลบูชาพระนางลักษมี เทพีแห่งความอุดมสมบูรณ์ด้วยข้าวใหม่
คนไทย ฉลองข้าวใหม่ เอามาทำข้าวหลาม ข้าวจี่ และข้าวสาร เอาไปถวายวัด เรียกบุญข้าวใหม่ หรือทานข้าวใหม่ อีสาน เรียกวันคุ้มข้าวใหญ่ เอาข้าวไปกองรวมกันถวายวัด
เทศกาลข้าวใหม่ ในสังคมยุคใหม่ เป็นการสื่อสัญลักษณ์ ที่สืบถึงความเป็นมิ่งขวัญ สิริมงคล ความอร่อย ความใหม่ สดชื่นเบิกบาน
เด็กท้องนาสมัยก่อนรอคอยฤดูกาลข้าวใหม่ด้วยใจจดจ่อ ขณะคนไทยรุ่นใหม่รู้จักกินข้าวเก่าไม่กี่สายพันธุ์
คนรุ่นเก่าปลูกข้าวตามที่ชอบ เลือกปลูกข้าวไว้ทำอาหารพิเศษ ขนมจีน ข้าวแช่ ข้าวที่หอม เช่นพญาลืมแกง พม่าแหกคุก หอมทุ่ง หอมดง มงคล ฯลฯ ข้าวก่ำใหญ่ ข้าวนางกง
อาจารย์ธีรยุทธแนะว่า กิจกรรมเทศกาลข้าวใหม่ เริ่มแต่การกินข้าวใหม่ด้วยตัวเอง กินกับเพื่อนมิตร หรือญาติ หรือครอบครัว
ช่วงเวลาเทศกาลข้าวใหม่ ไม่ว่าจะเป็นตักบาตรข้าวใหม่ ในวันปีใหม่
หรือเริ่มในวันนี้ วันที่ 5 ธันวาคม วันพระเจ้าอยู่หัวรัชกาลที่ 9 “กษัตริย์แห่งเกษตร” ผู้ยังคุณแก่ชาวไร่ ชาวนา และพสกนิกร ก็จะเป็นมงคลยิ่งทวีคูณ.
กิเลน ประลองเชิง