สำหรับผม ความขลังของน้ำสงกรานต์วันนี้มีสองระดับ หนุ่มๆ สาวๆ สายน้ำฉีดออกจากกระบอกพลาสติก สื่อสารการทักทาย ลูกหลานน้ำจากขันที่เทลงมือผู้เฒ่าฯ สื่อความระลึกถึง ถึงห่างเหิน ปีมีครั้งหนึ่งน้ำเดียวกัน...ของโบราณสื่อความหมายลึกซึ้งยิ่งกว่านั้น ปรานี-สุจิตต์ วงษ์เทศ เขียนไว้ในหนังสือประเพณี 12 เดือน ในประวัติศาสตร์สังคมวัฒนธรรม เพื่อความอยู่รอดของคน (สำนักพิมพ์มติชน พ.ศ.2548) ว่าน้ำเดือนห้า เริ่มด้วยการใช้ทำความสะอาดเครื่องมือทำมาหากิน ในพิธีเลี้ยงผี รด ล้างสาดแล้ว ยังใช้อาบอัฐิบรรพบุรุษที่ตาย ต่อด้วยการอาบให้บรรพบุรุษที่ยังอยู่ ปู่ย่า ตายาย พ่อแม่ พ่อแก่แม่เฒ่าของหมู่บ้านเสร็จแล้ว ก็สาดน้ำขึ้นหลังคาเรือน ต้นไม้ใบหญ้าที่อยู่รอบๆนี่คือสัญลักษณ์ของการขับไล่สิ่งไม่ดี คือผีเลวปีศาจร้าย พิธีนี้ ยังเป็นประเพณีของกลุ่มชาติพันธุ์ และเคยมีในราชสำนักบ้านเมืองในหุบเขาภาคเหนือยังมีพิธีเลี้ยงผี ผีที่สิงในเครื่องมือทำกิน ผีครก ผีสาก ผีนางด้ง หรือผีที่สิงในกระด้งฝัดข้าว แล้วก็มีพิธีเข้าทรง “แม่ศรี”ปรานี-สุจิตต์ ทักว่า คำผสมแม่ศรีนี้ผิด ที่ถูกต้องต้องเขียน แม่สรี คำภาษาเขมร ที่กลายมาจากคำสตรี หมายถึงผู้หญิง แม่สี หรือ แม่สรี หมายถึง หญิงผู้เป็นใหญ่ ผู้หญิงที่เป็นหัวหน้าโลกยุคเริ่มแรกภูมิภาคอุษาคเนย์ มีร่องรอยหลักฐานเป็นที่รู้ทั่วไป เช่นนิทานกำเนิดบ้านเมืองเขมรและมอญ เขมรมีนิทานเรื่องนางนาค แล้วไทยก็รับมาเหลือเค้าอยู่ในกฎมณเฑียรบาลพระราชพิธีเบาะพก พระเจ้าแผ่นดินต้องบรรทมด้วยแม่หยัวพระพี่แม่ศรี คือผีบรรพบุรุษที่ปกป้องคุ้มครองเผ่าพันธุ์บ้านเมืองและรัฐราชอาณาจักร ทุกคนต้องเซ่นวักไหว้ดีพลีถูก หากละเลยเพิกเฉย ผีจะถูกอำนาจเหนือธรรมชาติ บันดาลให้ล่มจมล่มสลายด้วยเหตุดังนี้ คนแต่ก่อนจึงต้องมีพิธีเลี้ยงผีบรรพบุรุษ มีการเชิญผีมาลงทรง หรือเข้าทรง เพื่อขอคำทำนายพืชพันธุ์ธัญญาหารปีต่อไป ที่จะมาถึงในเดือนหกเทศกาลสงกรานต์ จึงเป็นช่วงเวลาการปลดปล่อยเพื่อผ่อนคลายความตึงเครียดทั้งปีที่ผ่านมาบางท้องถิ่น มีพิธีกรรมการละเล่นสนุกสนาน ละเมิดข้อห้ามต่างๆได้ โดยไม่ถือว่ามีความผิดแต่ก็มีขอบเขตไม่ทำร้ายบุคคลอื่นให้บาดเจ็บล้มตายมีเอกสารบันทึกว่า สงกรานต์ในอดีตอนุญาตให้พระสงฆ์ในหมู่บ้าน ร่วมเล่นแข่งขัน แข่งเรือ แข่งเกวียน แข่งจุดบั้งไฟ ฯลฯ กับชาวบ้านได้ผู้หญิงชาวบ้านยามปกติ มีข้อห้ามขาด ไม่ให้ถูกเนื้อตัวพระสงฆ์ แต่ยามสงกรานต์อนุญาตให้ผู้หญิงทำ เช่น ร่วมกันอุ้มพระสงฆ์ที่นิมนต์มาฉันอาหารในบ้าน โยนลงแม่น้ำลำคลองหนองบึงได้ผู้หญิงอาจละเมิดกฎเกณฑ์กับพระได้มากกว่านั้น แต่ไม่ให้ถึงขั้นละเมิดผิดทางเพศเอกสารล้านนาโบราณ มีคำบอกเล่า วันสงกรานต์ชาวบ้านกลุ่มชาติพันธุ์ ในหุบเขา มีพิธีกรรมชวนกันไปสาดน้ำพระเจ้าแผ่นดินได้ถึงท้องพระโรงและตามพิธีพระเจ้าแผ่นดินต้องวิ่งหนี พิธีกรรมนี้ ถ้าเป็นยามปกติชาวบ้านจะต้องถูกฆ่าชุดความรู้เรื่องเดือนห้า เริ่มต้นว่า มีความเปลี่ยนแปลงสำคัญทางประวัติศาสตร์ไทย...กรุงศรีอยุธยาถูกกองทัพพม่าตีแตก ช่วงสงกรานต์ พ.ศ.2310 กรุงเทพฯสถาปนา 6 เมษายน 2325เพราะฉะนั้น หากมีการเปลี่ยนแปลงตำแหน่งสำคัญในการเมืองสมัยใหม่ ก็อย่าแปลกใจ คิดเสียว่า เดือนห้าอากาศร้อนอย่างนี้ ธรรมชาติท่านจึงพาไปอย่างนี้.กิเลน ประลองเชิงคลิกอ่านคอลัมน์ “ชักธงรบ” เพิ่มเติม
