สำนวน “เหาะเกินลงกา” ที่มีความหมาย ทำงานเกินคำสั่งนาย ผมเคยได้ยินท่านรองนายกฯ วิษณุ เครืองาม อธิบายเกิดขึ้นตอนหนุมานรับคำสั่งจากพระรามให้ไปตามนางสีดา ที่กรุงลงกา
หนุมานฤทธิ์มาก ตีลังกาเหาะโครมเดียว ไปไกลเกินกรุงลงกา ต้องไปถามทางจากพระฤาษี
ที่จริงงานคราวนี้ หนุมานก็ทำเกินอีก ทั้งๆที่พวกเราคนอ่านรามเกียรติ์ไม่คิดว่าเกินเลยสักหน่อย
ในหัวข้อ “ศิลปะการเป็นลูกน้อง” หนังสือรามเกียรติ์ ตำราบริหารฉบับไทย (สำนักพิมพ์เทียนเล่มน้อย พ.ศ.2547) “หนอนสุรา” เล่าไว้ว่าจบภารกิจใหญ่ ตามคำสั่งเจ้านายแล้ว หนุมานก็กลับมารายงานตัวละเอียดลออ
ระหว่างรอนแรมไปเจอสัมพาที นกขนร่วง สัมพาทีชี้ทางให้ จากนั้นก็ข้ามสมุทร เจออุปสรรคหนักหนาสาหัสมาก กว่าจะถึงสวนที่ทศกัณฐ์ รอนานกว่าจะได้เจอนางสีดา
หนุมานเล่าไปเรื่อยๆ พระรามก็ทรงฟังท่าทางปลื้ม ลูกน้องตั้งใจทำงานจนบรรลุความสำเร็จ
ลูกน้องเห็นเจ้านายสนพระทัยฟัง ก็ยิ่งโม้เพลินไปถึงตอนเผากรุงลงกา
หนุมานเองก็คิดว่านี่เป็นผลงานชั้นเลิศ ไม่ว่านายหรือใครได้ยินก็ต้องปลื้มไปด้วยกัน แต่ผิดคาด
“หนอนสุรา” ใช้สำนวนเล่าตอนนี้ว่า “ฟ้าผ่ากลางกบาล ตอนแดดแจ๋เลย”
พระรามฉุนขาด ถึงขนาดหลุดปากด่าด้วยภาษาพ่อขุนราม
หนุมานเองก็ไม่เข้าใจ ทำไมเจ้านายถึงโกรธขนาดนั้น
ตอนนี้หนอนสุรา นักอ่านรามเกียรติ์ ระดับตัวพ่อ เปิดหนังสือเล่มที่องค์การค้าคุรุสภา พิมพ์ครั้งแรก พ.ศ.2507 เล่ม 4 หน้า 111-112 มาให้อ่านกันว่า ของจริง หนุมานเศร้าขนาดไหน
ตัวกูทำการครั้งนี้ จงรักภักดีสุจริต มิได้อาลัยแก่ชีวิต ทะนงใจไม่คิดตริการ เห็นผิดเป็นชอบด้วยโมหันธ์ ปิ้มสิ้นชีวันสังขาร ใครเลยจะนับว่าชายชาญ อาภัพอัประมาณเป็นพ้นไป
...
ทั้งนี้เพราะวาสนาตัว ดีชั่วจะไปโทษผู้ใดได้ เสียทีที่มีฤทธิไกร น้อยใจเป็นพ้นคณนาฯ
แม้ว่าจะน้อยใจในวาสนาตัวเองแค่ไหน แต่หนุมาน นักรบนักรักในกลอนมีสร้อยต่อท้ายว่า “ชาญสมร”
คือเก่งทั้งสมรภูมิรบ และเก่งทั้งในการ “สมร” คือได้เมียขณะเอามาใช้งานถึงหกคน ยังเก่งอีกอย่าง คือเก่งทางใช้ศิลปะการเป็นลูกน้อง
“หนอนสุรา” บอกว่า อย่าลืมว่า ก่อนจะ “ปิดจ๊อบ” เผาลงกาวอดวายไปทั้งเมือง ไฟยังลามมาเผาตัวเอง พยายามดับทั้งตัว แต่ยังเหลือดับไม่ได้ที่ปลายหาง
งานนี้ร้อนถึงพระฤาษีนารอด บอกเป็นปริศนาว่า ให้ดับด้วยน้ำบ่อน้อย หนุมานสมองไว เอาหางยัดใส่ปากตัวเอง ไฟก็ดับสนิท
เรื่องนี้ “หนอนสุรา” แปลความที่ดูจะซับซ้อน ออกมาได้ง่ายๆว่า ศิลปะการเป็นลูกน้องชั้นดี เมื่อมีความผิดก็ต้องหาอะไรปิดปากให้แน่นๆอย่าเถียงเจ้านายเป็นเด็ดขาด
แล้วไฟที่อาจจะลุกลามไปใหญ่ เพราะนายจะอาละวาด ก็จะดับไปเอง
คนเป็นลูกน้อง ที่เผลอคิดว่าทำงานหนักพลีชีพเพื่อนาย อ่านตรงนี้แล้วอาจไม่เข้าใจ
“หนอนสุรา” ตีปริศนาข้อนี้แตกกระจุย
ลองคิดตามดู เจ้านายอุตส่าห์บุกบั่นฟันฝ่าป่าดงข้ามน้ำข้ามทะเลมา หวังจะทำมหายุทธ์ให้ชื่อระลือลือลั่น สะเทือนสะท้านไปทั้งสิบทิศ ดันถูกทหารเอกมาชิงตัดหน้า
หากเผาลงกาไปแล้วทศกัณฐ์ตาย ชีวิตและงานการเมืองของหนุมานคงไม่ได้ไปผุดไปเกิดอีกเลย
วาสนาความอาภัพของหนุมาน น่าจะเป็นบทเรียนสำคัญให้ ท่านรัฐมนตรีทั้งหลาย ได้นำไปเล่าสู่กันฟัง เพื่อทบทวนตัวเอง บ้านเมืองเรามีนายกฯเป็นผู้นำ ส่วนใครอื่นเป็นได้แค่ผู้ตามเท่านั้นเอง.
กิเลน ประลองเชิง