ประวัติศาสตร์ช่วงต้นการเป็นฮ่องเต้ ราชวงศ์ถัง ของถังไท่จง ถูกเขียนว่า ใช้เล่ห์กลและการเข่นฆ่าชิงบัลลังก์จากพี่ชาย พูด แบบสำนวนไทย “ต้นร้าย”
แต่เมื่อได้ครองบัลก์บริหารบ้านเมือง ยุคราชวงศ์ถังถือเป็นยุคทอง ทั้งด้านเศรษฐกิจและสังคม จึงต้องถือว่า “ปลายดี” มีเรื่องดีๆเกิดขึ้นมากมาย
ครั้งหนึ่ง เมื่อปี ค.ศ.627 ฮ่องเต้ถังไท่จงออกล่าสัตว์ในเขตกวานจง เจอฝูงตั๊กแตนตรงหน้ามืดฟ้ามัวดิน
นี่คือสัญญาณทุพภิกขภัยใหญ่ พืชผลราษฎรจะเสียหาย ความอดอยากยากแค้นจะตามมา
ถังไท่จงอธิษฐาน “สวรรค์ โปรดอย่ายอมให้ตั๊กแตนกินพืชผลชาวบ้าน มากินข้าแทนเถิด” แล้วก็จับตั๊กแตนกิน ท่ามกลางเสียงห้ามของข้าราชบริพาร “ถ้าทรงป่วยเป็นอะไรไป ราษฎรจะลำบากมากขึ้น”
“ขอเพียงช่วยราษฎรให้พ้นภัย ถึงตายข้าก็ไม่เสียดาย” ฮ่องเต้ว่า
เรื่องเล่าของถังไท่จงลือระบือไป เหมือนสวรรค์รับฟังไม่นานทุพภิกขภัยจากฝูงตั๊กแตนก็ผ่านพ้น
เรื่องนี้เป็นเรื่องประหลาดเหมือนเสแสร้งแต่งขึ้น แต่ผู้บันทึกยืนยันว่าเป็นเรื่องจริงที่แสดงถึงน้ำพระทัย
อีกครั้งเกิดขึ้นในบริเวณกว้างขวาง วังเว่ยยางกง ฮ่องเต้เดินสบายๆไปตามทาง จู่ๆก็มีคนถือดาบโผล่เข้ามา นี่เป็นเรื่องใหญ่ แต่ถังไท่จงเข้าใจดี เดินเข้าไปถาม “เจ้ามาทำไม”
คนถือดาบ คุกเข่าทูลเนื้อตัวสั่น “ข้าได้ยินว่าฮ่องเต้มาก็ตกใจ หลบไม่ทันจึงหนีไปซ่อนตัวในพุ่มไม้ คิดว่าจะรอให้ฮ่องเต้ผ่านไปจึงค่อยออกเดินต่อ”
เรื่องคอขาดบาดตาย โทษถึงประหารก็ผ่านไป ฮ่องเต้สั่งให้องครักษ์พาชายถือดาบเข้าวัง แล้วให้ออกทางประตูหลัง
...
อีกเรื่อง ดูเป็นเรื่องเล็ก สามทหารองครักษ์ขยับตัวพลาดถูกฉลองพระองค์ ตามกฎมณเฑียรบาล โทษนี้ถึงประหาร สามองครักษ์ตัวสั่นหน้าซีด
“ไม่ต้องกลัว ไม่มีใครเห็น” ถังไท่จงตรัส ทำเอาสามองครักษ์ซาบซึ้งน้ำตาคลอ
ไม่แค่ถังไท่จงจะน้ำใจไมตรีต่อราษฎร ต่อคนใกล้ตัวยังทรงมีให้พระโอรส พระธิดา คำสอนที่ทรงย้ำเสมอ “รักราษฎร ดูแลราษฎร”
คำสอนนี้ทรงย้ำมากกับหลี่จื้อ พระโอรสพระองค์เล็กที่กำเนิดจากจ่างซุนฮองเฮา และต่อมาทรงแต่งตั้งเป็นรัชทายาท
ครั้งหนึ่งทรงเห็นราชโอรสทำข้าวหกสองสามเม็ด “จื้อหนู (ชื่อเล่น) ราษฎรปลูกข้าวได้แต่ละเม็ดไม่ใช่ง่าย เจ้าอย่ากินทิ้ง
กินขว้าง” รัชทายาทก็เชื่อฟัง หยิบข้าวที่ตกมากิน
ระหว่างหลี่จื้อพายเรือเล่นในสระกำลังเพลิน ถังไท่จง ก็เรียกเข้ามาหา แล้วทรงสอนว่า “เจ้ารู้ไหม ฮ่องเต้ก็เหมือนเรือ ราษฎรก็เหมือนน้ำ น้ำทำให้เรือลอย แต่ก็ทำให้เรือจมได้”
ผู้บันทึกประวัติศาสตร์เขียนว่า ผลการสั่งสอนนั้น ตลอดรัชกาลฮ่องเต้หลี่จื้อ ทรงสั่งยกเลิกนโยบายที่เป็นผลร้ายต่อราษฎร และไม่เคยปรากฏเรื่องทรงทำร้ายราษฎรเลย
ประโยคน้ำทำให้เรือลอย แต่ก็ทำให้เรือจม เดิมเป็นคำสอนปรัชญาเมธี สวินจื้อ แต่ชื่อเสียงของสวินจื้อไม่เป็นที่รู้จัก คนรุ่นหลังเข้าใจกันว่าเป็นคำพูดที่ฮ่องเต้ถังไท่จงสอนโอรส
คำสอนนี้ ผู้นำผู้มีอำนาจรู้ และเข้าใจ แต่น่าประหลาดที่ผู้นำส่วนใหญ่ทำไม่ได้
หรือ...เพราะบรรดาท่านผู้นำทั้งหลายไม่เชื่อว่าน้ำจะจมเรือได้จริงๆ.
กิเลน ประลองเชิง