เมื่อฝรั่งมาศึกษาธรรมะ ได้ฟังคำ “ธรรมะ” เป็นคำแรก ถามหาคำแปล มีคนแปลได้หลายสิบคำ เด็กนักเรียนไทย ครูก็ไม่สอนว่า“ธรรมะ” คืออะไร สู้เด็กอินเดียก็ไม่ได้ ปทานุกรมเด็กแปลไว้ว่า“ธรรมะคือหน้าที่”
(ธรรมบรรยายพิเศษ ในโอกาสถวายปริญญาดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาปรัชญา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ แด่หลวงพ่อพุทธทาส 8 ก.พ.2530 ณ ลานหินโค้ง สวนโมกขพลาราม ไชยา)
หลวงพ่อพุทธทาสอธิบายต่อว่า หน้าที่นั้นถ้าว่ากันทางกาย ก็มีว่าหาเลี้ยงชีวิต อย่างหนึ่ง บริหารชีวิตอยู่ทุกวันนี้ อย่างหนึ่ง แล้วก็หน้าที่ทางสังคม อีกอย่างหนึ่ง ฉะนั้น หน้าที่ทุกหน้าที่คือธรรมะ คือสิ่งที่ทำให้อยู่รอดอยู่ได้
คำว่า ความรอด รอดนี้เป็นคำความหมายสูงสุดของทุกศาสนา แม้ว่าวิธีรอดจะต่างกัน
หน้าที่คือสิ่งที่ช่วยเรารอด ชาวนาก็ทำนา ชาวสวนก็ทำสวน พ่อค้าก็ค้าขาย ข้าราชการก็ทำราชการ กรรมกรก็จงทำกรรมกร ขอทานก็นั่งขอทานให้ถูกต้อง ก็เป็นธรรมะของคนขอทาน
สุนัขก็เฝ้าบ้าน แมวจับหนูให้ถูกต้องไม่บกพร่อง ไก่ขันให้ถูกต้องตามหน้าที่
ธรรมะคือหน้าที่ ถ้าไม่ทำหน้าที่ก็คือตาย
ถ้าไม่ทำหน้าที่ แม้ในโบสถ์ก็ไม่มีธรรมะ โบสถ์บางโบสถ์มีแต่นั่งเสี่ยงเซียมซี นั่งบูชาอ้อนวอนขอร้อง เรียกร้องบ้าๆบอๆอะไรก็ไม่รู้ กลางทุ่งนาไถนาอยู่โครมๆ นั่นแหละมีธรรมะเพราะว่ามันทำหน้าที่
ฟังดูให้ดีๆซี ธรรมะไม่อยู่ในโบสถ์ ไปอยู่เสียกลางทุ่งนา
ตื่นขึ้นมาล้างหน้าถูฟันให้ถูกต้องมีสติสัมปชัญญะ ทำอยู่ทุกวันๆ ก็ไม่รู้กันนั่นคือธรรมะ เข้าห้องน้ำ ถ่ายอุจจาระ ปัสสาวะ หรืออาบน้ำ เมื่อถูขี้ไคล ก็เอาขี้ไคลเป็นอารมณ์ของสมาธิ
เอ้า ไปรับประทานอาหาร หยิบช้อนหยิบจานตักเข้าปากเคี้ยว ถูกต้องและพอใจ เลยเป็นสุขตลอดเวลา
...
เดี๋ยวนี้มันไปทะเลาะกับแกงกับกับ อร่อยไม่อร่อยดุด่าคนปรุงอาหาร ถ้วยจานมันก็ทะเลาะกันได้กับคนโง่
ต่อให้ล้างส้วมที่สกปรก นี่แหละมีสมาธิอยู่ที่นั่น ที่สกปรกมันหลุดไปอย่างไร ก็เป็นความถูกต้องพอใจ ถ้าล้างส้วมได้ อย่างอื่นก็ทำได้ง่าย
เดี๋ยวนี้ เรารังเกียจสิ่งเหล่านี้ คือรังเกียจหน้าที่ รังเกียจธรรมะ
โลกนี้หลงใหลในวัตถุเท่าไร ความเจริญแบบนี้มีขึ้นเท่าไร โลกนี้ก็เต็มไปด้วยความเห็นแก่ตัว นายทุนก็เห็นแก่ตัวจัด คอมมิวนิสต์ก็เห็นแก่ตัวจัด พรรคฝ่ายรัฐบาลก็เห็นแก่ตัวจัด พรรคฝ่ายค้านก็เห็นแก่ตัวจัด
แล้วจะพูดกันรู้เรื่องได้อย่างไร
นักการเมืองในโลกเป็นเช่นนี้ เห็นแก่พรรคตัวยิ่งกว่าเห็นแก่ชาติ นี่คือไม่รู้จักหน้าที่ หน้าที่ของธรรมะ เพื่อความอยู่รอดของชีวิตในความหมายว่าทุกชีวิตในฐานะว่าเรา เป็นเพื่อนเกิดแก่เจ็บตายด้วยกัน
พระพุทธศาสนาสอนเรื่องความถูกต้อง ไม่ใช่สอนเรื่องดีๆ
ระวังเรื่องดีๆนั้น มันบ้าได้ บ้าดีได้ เมาดีได้ หลงดีได้ จมดีได้ อวดดีจนหมดดี ขอให้ระวัง
น่าสงสารยุวชน คนหนุ่มสาวที่บูชาสิ่งเหล่านี้ จนไม่รู้ว่าธรรมะมันอยู่ที่ไหน
การศึกษาที่ทำให้เพิ่มความเห็นแก่ตัว อย่าเข้าใจว่าเรียนเก่ง ปริญญายาวเป็นหาง แล้วจะลดความเห็นแก่ตัวมองไม่เห็นว่าความเห็นแก่ตัวคือศัตรูที่ร้ายกาจที่สุดของมนุษย์
พุทธศาสนาสอนว่า ทำลายความเห็นแก่ตัวลดลงไปเท่าไร ความรักผู้อื่นจะเกิดขึ้นโดยอัตโนมัติ
หลวงพ่อพุทธทาสสรุป ที่พึ่งอันแท้จริงของเรา คือหน้าที่ พระพุทธเจ้าคือผู้ค้นพบและสอนเรื่องหน้าที่ พระธรรมคือตัวหน้าที่ พระสงฆ์คือผู้ประสบความสำเร็จในหน้าที่
เราเคารพพระพุทธพระธรรมพระสงฆ์ ก็จงเคารพหน้าที่ ซึ่งเป็นสิ่งเดียวกับที่พระพุทธเจ้าทรงเคารพ.
กิเลน ประลองเชิง