ผมติดตาบัลลังก์นกยูง ประดับเพชรพลอยมรกตงดงามโอฬาร ในพิพิธภัณฑ์อิหร่าน กรุงเตหะราน เพิ่งได้ความรู้ใหม่เป็นบัลลังก์ จากพระราชวังทัชมาฮาล ของราชวงศ์โมกุลที่อินเดีย
ไม่ว่าพระราชวังอันโอฬาร ไม่ว่าบัลลังก์นกยูงตระการตา ฯลฯ ล้วนแล้วแต่แสดงความยิ่งใหญ่ของกษัตริย์ผู้ครอบครอง เป็นเรื่องราวเล่าขาน...ไปถึงคนรุ่นหลังๆ
ผมลองตั้งคำถาม...มีสิ่งอื่นใด...ที่ประจักษ์ถึงความยิ่งใหญ่ ชาติแต่ละชาติพันธุ์โบราณ สมมติให้เริ่มต้นแถวๆอารยธรรมเมโสโปเตเมีย...ที่เดิมเชื่อกันว่า เป็นอู่อารยธรรมโลก
ในหัวข้อ “ปฏิทิน” หนังสือ วันวาร กาลเวลา แลนานาศักราช (พิมพ์ครั้งที่ 2 พ.ศ.2552 ศูนย์หนังสือจุฬา) ดร.วินัย พงศ์ศรีเพียร เขียนว่า คำปฏิทิน เป็นภาษาสันสกฤต แปลว่า เฉพาะวันสำหรับวัน หรือว่าโดยวัน
แต่ถ้าเป็นภาษาอังกฤษ “กาลันเดอร์” รากศัพท์ภาษาละติน แปลว่า สมุดบัญชีของผู้ปล่อยเงินกู้
ครั้งสงครามครูเสด ชาวคริสเตียน กู้เงินจากชาวยิวไปรบกับมุสลิม เจ้าหนี้จึงต้องสร้างตารางเวลาการชำระหนี้ แต่ปัญหาก็คือ แต่ละสังคมมีระบบการจัดแบ่งเวลาไม่เหมือนกัน
ปัจจุบันการเข้าสู่วันใหม่ ถือเอาเที่ยงคืนเป็นเกณฑ์ แต่ในสังคมโบราณ นักดาราศาสตร์ตั้งแต่คริสต์ศตวรรษที่ 2 ไปถึง ค.ศ.1925 ใช้เวลาเที่ยงวันเป็นเกณฑ์
ชนเผ่าสมัยโบราณ มักถือเอาเวลารุ่งเช้าเป็นการเริ่มต้นและสิ้นสุดของแต่ละวัน
สมัยต่อๆมา พวกบาบิโลเนียน ยิว และกรีก ต่างถือว่าวันเริ่มต้นและสิ้นสุดตอนพระอาทิตย์ตกดิน
ขณะชาวอียิปต์และอินเดียโบราณถือว่า วันใหม่เริ่มต้นตอนรุ่งอรุณ ส่วนชาวโรมัน วันใหม่เริ่มต้นเมื่อเที่ยงคืน
การแบ่งวัน กลางวัน 12 ชั่วโมง กลางคืน 12 ชั่วโมง หนึ่งวัน 24 ชั่วโมงนั้น ถือปฏิบัติในพวกกรีก สุเมเรียน อียิปต์ และโรมัน บางสังคม การแบ่งเวลาจากวันถึงเดือน ดูห่างเกินไป
...
จึงมีการรวมหลายๆวันเข้าเป็นช่วงเวลาหนึ่ง ในการจัดตลาดนัดชุมนุมแลกเปลี่ยนสินค้า
แอฟริกา กำหนดวันตลาดนัดทุกช่วง 4 วัน เอเชียกลางใช้ 5 วัน ชาวอัสซีเรียน 5 วัน อียิปต์โบราณ 10 วัน ชาวโรมัน 8 วัน ขณะชาวบาบิโลเนียน ใช้ช่วงเวลา 7 วัน
แนวคิด เรื่องช่วงเวลามาตรฐานที่ควรมี 7 วัน หรือ 1 สัปดาห์ ตามพวกบาบิโลเนียนนั้น กลายเป็นประเพณีนิยมกันในโลกตะวันตก
การนับช่วงเวลา 7 วันของชาวยิว (เจ้าหนี้เงินกู้) เป็นที่ยอมรับทั่วไปในอาณาจักรโรมัน และท้ายที่สุดคริสตจักรก็ยอมรับมาใช้
เรื่องระยะเวลาหนึ่งเดือน ได้จากการสังเกตวันเพ็ญ และวันข้างขึ้นข้างแรมของดวงจันทร์ แต่ยังมีปัญหา เฉลี่ยแล้วทางจันทรคติมีเพียง 29 1/2 ชาวบาบิโลเนียน กำหนดให้มีเดือน 29 วัน และ 30 วัน สลับกันไป
อียิปต์กำหนดตายตัวเดือนหนึ่ง 30 วัน กำหนดเวลาหนึ่งเดือน ยังไม่ถือว่าใช้ของบาบิโลเนียน หรืออียิปต์
แต่เมื่อมาถึงเรื่องปี ชัดเจนว่าชาวอียิปต์โบราณ กำหนดรอบปี โดยรอคอยการปรากฏขึ้นของดาวฤกษ์ซิริอุส ซึ่งบ่งบอกว่า น้ำในแม่น้ำไนล์ จะเริ่มหลาก และเป็นการเริ่มต้นปีใหม่ของการทำเกษตรกรรม
ดาวฤกษ์ซิริอุส ปรากฏขึ้นทุก 365 วัน สั้นกว่าปีสุริยคติ ซึ่งมี 365.25 วัน เพียง 12 นาที
ก็ต้องถือว่า การนับปีที่ใช้กันถึงทุกวันนี้ อียิปต์เป็นต้นแบบ
สรุป กำหนด 7 วัน หนึ่งสัปดาห์ ชาวบาบิโลเนียน เป็นต้นแบบ 365 วัน เป็นหนึ่งปี อียิปต์ เป็นต้นแบบ
นี่ถือวิธีแห่งอารยธรรมโบราณหลายพันปี ที่ฝากไว้เป็นอนุสรณ์ให้รำลึกถึง...
อียิปต์วันนี้ยังมีประเทศ ขณะบาบิโลเนียน เป็นเพียงซากปรักหักพัง...อยู่ในอิรัก แต่ชื่อบาบิโลน สวนลอยบาบิโลน ยังศักดิ์สิทธิ์และเป็นมนตร์ขลัง จารึกไว้ไม่มีใครลืม.
กิเลน ประลองเชิง