ในหนังสือ “เทพเจ้าจีนที่น่ารู้จัก” (ถาวร สิกขโกศล เขียน แสงดาวพิมพ์ พ.ศ.2568) มีเทพเจ้าแห่งการค้า ชื่อเถาจูกง แต่คนส่วนใหญ่รู้จักเขาก่อนมากกว่า ในชื่อ “ฟ่านหลี”
นี่คือเสนาบดีใหญ่ของอ๋องโกวเจี้ยน แคว้นเย่ว์ ผู้วางแผนกู้ชาติพิชิตศัตรู ด้วยกลหญิงงาม
อาจารย์ถาวร สิกขโกศล เขียนถึงฟ่านหลีว่า มีชีวิตอยู่หลายยุคชุนชิว (ก่อน ค.ศ.227-67) เริ่มต้นด้วยการเข้ารับราชการ เป็นขุนนางผู้ใหญ่ของโกวเจี้ยน ราชาแห่งแคว้นเย่ว์
เมื่อโกวเจี้ยนพ่ายศึกถูกจับเป็นเชลยของแคว้นอู๋ ฟ่านหลีติดตามเข้าไปขออยู่ด้วย แนะนำให้โกวเจี้ยนประจบเอาใจฟูไชราชาแคว้นอู จนได้รับการปล่อยตัวกลับแคว้นเย่ว์
จากนั้นก็ทะนุบำรุงบ้านเมืองให้เข้มแข็ง ใช้กลอุบายทำให้แคว้นอู๋อ่อนแอ ส่งยอดหญิงงาม (หนึ่งในร้อยคือไซซี) ไปถวาย ทำให้ฟูไชลุ่มหลง
จนในที่สุด แคว้นอู๋ก็สิ้นชาติ แคว้นเย่ว์กลับเป็นผู้ชนะ
ฟ่านหลีเป็นคนฉลาดลึกซึ้งมาก เขารับใช้โกวเจี้ยนมานาน จนรู้ดีโกวเจี้ยนขี้ระแวง ไม่ไว้ใจคนเก่ง จึงดูออกเจ้านายคนนี้ “ร่วมทุกข์ได้ แต่ร่วมสุขไม่ได้”
โอกาสเวลามาถึง ฟ่านหลีเขียนจดหมายถึงเหวินจ้ง เพื่อนขุนนางแกนร่วมกู้ชาติด้วยกันมาว่า “ได้กระต่ายแล้วต้มสุนัขล่า สิ้นปักษาแล้วเก็บคันธนู” เตือนเพื่อนให้หาทางปลีกตัวจากโกวเจี้ยนเสียแต่เนิ่นๆ
แต่เหวินจ้ง ไม่เชื่อ ต่อมา โกวเจี้ยนก็กำจัดเหวินจ้ง เพราะระแวงว่า บารมีมากไป จะเป็นภัยแก่ตน
ฟ่านหลีหนีไปอยู่ไกลถึงแคว้นฉี ทำมาหากินจนร่ำรวย ทั้งปรากฏเกียรติคุณว่าเป็นปราชญ์ ชาวแคว้นฉีด้วยความเห็นชอบของอ๋อง พร้อมใจกันเชิญเป็นอัครมหาเสนาบดีหลายครั้ง
แต่ฟ่านหลีไม่ยอมรับ
ฟ่านหลีเคยปรารภกับคนใกล้ตัว ชีวิตนี้ทำราชการก็ได้เป็นถึงอัครมหาเสนาบดี อยู่่บ้านทำการค้าก็ร่ำรวยนับหมื่นตำลึงทอง เป็นจุดสูงสุดของสามัญชน ทั้งยังได้รับความเคารพยกย่องมาก สิ่งเหล่านี้ถ้ามีอยู่นานๆไม่เป็นมงคล
...
แล้วก็ถึงวันนั้น ฟ่านหลีก็เอาทรัพย์เกือบทั้งหมดแจกจ่ายให้คนยากจน เหลือของมีค่าติดตัวเล็กน้อย ลอบหนีไปอยู่ที่ แดนเถา (ปัจจุบัน อำเภอติ้งเถา มณฑลซานตง) เอาทุนที่ติดตัวไปเริ่มค้าขาย
ไม่ช้า เมื่อเขาร่ำรวยมั่งคั่ง เขาก็ยังเป็นฟ่านหลีคนเดิม เอาเงินแจกชาวบ้านครั้งใหญ่สองครั้ง ทั้งยังเอื้อเฟื้อเจือจานคนทุกข์ยากสม่ำเสมอ
ชาวเมืองนี้ เรียกชื่อฟ่านหลีว่า เถาจูกง (มหาเศรษฐีแห่งแคว้นเถา) ทั้งยังได้เรียนรู้ข้อห้ามสำคัญทางการค้า 18 ข้อ หนึ่งข้อที่คนรุ่นหลังใช้เป็นหลักปฏิบัติตาม คือเอากำไรหนึ่งในสิบของต้นทุน
ถือกันถึงวันนี้ นี่คือสัดส่วนของการไม่ค้ากำไรเกินควร
คุณธรรมโดดเด่นของฟ่านหลี คือปัญญา ในการแสวงหาทรัพย์ และกรุณา ในการใช้ทรัพย์ ต่อมาเขาได้รับยกย่องเป็นเทพแห่งทรัพย์สิน
เรื่องเล่ายาวนาน ซับซ้อน ชนิดเนื้อๆของฟ่านหลีมีแค่นี้ล่ะครับ แต่เรื่องเล่าแบบเติมน้ำเอาสนุก ถึงขนาดมีการจับเป็นเรื่องไปทำหนัง ก็คือ หลังไซซี สาวงามจบภารกิจล้มแคว้นอู๋ ก็กลับมาเป็นคู่ครองของฟ่านหลี
ฉากชีวิตฟ่านหลีตอนเป็นพ่อค้า ไม่กล่าวถึงไซซี แฟนๆที่ลุ้น ไซซียอดหญิงงามแคว้นเย่ว์ นางเอกของพระเอกฟ่านหลี ซึ่งต่อมาทางวิชาการ คลี่คลายเป็นเชื้อไขเดียวกับคนไทย...จบอย่างสุขหรือจบอย่างเศร้า ใครๆก็อยากรู้นะ ว่าไหม ผมว่าน่าเสียดาย.
กิเลน ประลองเชิง
คลิกอ่านคอลัมน์ “ชักธงรบ” เพิ่มเติม