ก็รู้ๆกัน เนื้อเรื่องโขนรามเกียรติ์ ตอนสืบมรรคา ของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี พันปีหลวง ที่กำลังลงโรงอยู่ที่ศูนย์ศิลปวัฒนธรรมตอนนี้ ถ้าเป็นสินค้าเราก็นำเข้ามาจากอินเดีย จนซึมซับเป็นวัฒนธรรมประทับตรา เป็นของไทยไปแล้ว

เปิดดูคำ “โศลก” ในพจนานุกรมศัพท์วรรณกรรมไทย ฉบับราชบัณฑิตสถาน ผมจึงรู้ว่า รามเกียรติ์ หรือมหากาพย์รามายณะ ได้ชื่อว่าเป็นคำประพันธ์ร้อยกรอง เรื่องแรกของโลก

ตำนานของโศลกมีเรื่องเล่า ฤษีวาลมีกิ ถามฤษีนารทะว่า ใครมีความรู้ ความสามารถ ความยิ่งใหญ่ ความสูงส่งทางจิตใจ ทำดีเพื่อสัตว์โลกทั้งหลาย ฯลฯ ใครคือพระราชาที่ประเสริฐสุด

พระนารทะฤษี ผู้รอบรู้สามโลก จึงตอบว่า “คือพระราม” และเล่าเรื่องพระรามตั้งแต่ต้นจนจบให้ฟัง

“ผู้ใดได้อ่านเรื่องพระราม ซึ่งศักดิ์สิทธิ์ดุจพระเวท จะพ้นจากบาปทั้งปวง ได้ขึ้นสวรรค์พร้อมญาติพี่น้อง

ถ้าพราหมณ์ได้อ่านจะมีวาทะเป็นเลิศ กษัตริย์ได้อ่านก็จะได้เป็นใหญ่ในโลก ไวศยะ (แพศย์) ได้อ่านก็จะร่ำรวยมหาศาลจากการค้า ถ้าศูทร์ได้อ่านก็จะประสบความยิ่งใหญ่”

ฤษีนารทะเล่าเรื่องพระรามจบ ก็เหาะกลับสวรรค์ ฤษีวาลมีกิ ลงไปอาบน้ำ ระหว่างนั้นก็แลเห็นนกกระเรียนคู่หนึ่ง กำลังร้องเพลงพลอดรักกัน ทันใดนั้นนายพรานก็ยิงนกกระเรียนผู้ตาย

นกกระเรียนเมียร้องคร่ำครวญโหยหวน สร้างความสะเทือนใจให้ฤษีวาลมีกิสุดซึ้ง จึงอุทานเป็นคำสาปแช่ง

“พรานเอย เจ้าอย่าได้ถึงความมั่นคงแล้ว เป็นเวลานานปี เพราะได้พรากคู่นกกระเรียนลงตัวหนึ่ง ซึ่งหลงเพลินในความรัก”

คำสาปนี้ มี 4 บาท แต่ละบาทมี 8 พยางค์ พอสรุปเรียกว่า 1 โศลก หรือ 1 บท มี 32 พยางค์ แต่ละบาทมักแบ่งเป็น 2 จังหวะ จังหวะละ 4 พยางค์ ไม่เคร่งในเรื่องคำครุ (หนัก) คำลหุ (เบา)

...

หรือสัมผัสเหมือนฉันท์ ในตำราฉันทลักษณ์ของไทย

เมื่อฤษีวาลมีกิกลับถึงอาศรม พระพรหมได้เสด็จมาปรากฏพระองค์ ฤษียังฝังใจกล่าวโศลกซ้ำ พระพรหมโปรด ตรัสให้ใช้คำประพันธ์ (โศลก) นี้ เล่าเรื่องพระรามโดยไม่รอช้า

ฤษีวาลมีกิ แต่งจบ 24,400 โศลก ก็สอนให้พระกุศะ และพระลวะ สองโอรสพระราม นำไปขับร้องคลอเสียงวีณา (พิณ) จนเป็นที่แพร่หลาย

ประวัติของโศลก ปรากฏอยู่ในพาลกัณฑ์ของมหากาพย์รามายณะ ฉบับวาลมีกิ คนรู้จักโศลกพร้อมกับรับรู้เรื่องรามเกียรติ์ เนื้อหาหลักตามชื่อโศลก คือเป็นเรื่องโศกสลดรันทดใจ

โขนพระราชทานฯ ตอนสืบมรรคา...เรื่องโศกมีตอนนางสีดา ร้องไห้ก่อนผูกคอตาย พระรามบทห่วงหาชายา ออกมาตอนเดียว ตอนที่สั่งให้หนุมานพาองคต ชมพูพานและพลวานร 500 เป็นแนวหน้า ออกไปสืบหานางสีดา ที่ถูกทศกัณฐ์ขังในกรุงลงกา

ส่วนใหญ่ของตอน “สืบมรรคา” จึงเป็นตอนที่ “หนุมาน” เหมาบทพระเอก ทั้งบทรัก ได้นางบุษมาลีเป็นเมียคนแรก และรบแบบบู๊ล้างผลาญ

โขนตอนนี้ สนุกมาก ก็ฉากหนุมานแปลงร่างใหญ่ ทอดหางเป็นสะพานให้พลวานรข้ามสมุทร...กระทั่งตอนรบกับนางยักษ์ผีเสื้อสมุทร...แหวะท้องยักษ์ออกมา

สำหรับแฟนๆสูงวัย ที่ติดใจลีลา ท่าเต้นท่ารำโขน ดูตอนทศกัณฐ์รำฉุยฉาย ก่อนเข้าไปหานางสีกา ก็น่าจะเต็มหัวใจ

ตอนนี้เหตุบ้านการเมืองก็พอลงตัว ประชุมอาเซียน เกี้ยวอินเดียเล่นเกมการค้าเสรีไม่ได้ ชวนกันไปดูโขนรามเกียรติ์ดีกว่า เนื้อหาสินค้านำเข้าจากอินเดียโบราณ คิดเสียว่าเป็นการชดเชยก็แล้วกัน.

กิเลน ประลองเชิง