ผู้ใหญ่รุ่นเก่าท่านเข้าถึงโขน มักให้คะแนนท่วงท่าลีลารำเต้นของโขน มีเรื่องเล่า นายพุ่ม ผัวอำแดงนาค (แม่นาคพระโขนง) เล่นบททศกัณฐ์ เป็นคนโปรดรัชกาลที่ 3
ผมดูโขนพระราชทาน ตอนพิเภกสวามิภักดิ์ ของสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 9 ที่ศูนย์วัฒนธรรมฯ ตอนนี้ทศกัณฐ์ก็รับบทหนัก ถือเป็นบทเอก
ทั้งบทบู๊บึ้งตึงตัง โกรธเป็นฟืนเป็นไฟ ทั้งบทตีสองหน้า กะล่อนงอนง้อ มือหนึ่งกวักเรียกหลอกพิเภกให้เข้ามาใกล้ อีกมือซ่อนหอกกบิลพัทเอาไว้หาจังหวะฆ่า
ฉากนี้สนุกครับ ดูแล้วจะรู้จัก ซ่อนหอกในรอยยิ้ม เป็นยังไง “หอกหัก” เป็นยังไง
พระเชษฐา ทศกัณฐ์ เล่นบทโลดโผน ไล่ทุบไล่ถองผลักไส แต่พระอนุชา พิเภกผู้ถูกเนรเทศเล่นบทเศร้า รำไปเต้นไป แล้วก็ร้องไห้ไป
ฉากพิเภกลาเมียขวัญลูกแก้ว นางตรีชฎา เบญจกาย ผมอินกับคำร้อง...สารภาพครับ น้ำตาคลอ
ฉากพิเภกในเรือสำเภา ฉากพิเภกกราบทูลสวามิภักดิ์...พระรามไม่แน่พระทัยจะเป็นไส้ศึก ผมจับใจบทเจรจา
พิเภกชี้ตัวเอง “เปรียบสุวรรณอันเกลือกกลั้วกับปฏิกูล อันชนธรรมดาย่อมเป็นว่าสูญสิ้นมูลค่า ต่อเมธีมีปัญญาจึงจะเห็นว่าค่าทองคง”
พระยายักษ์ระดับพระอนุชา ถูกเนรเทศสิ้นที่พึ่ง “เหมือนทองคำเปื้อนขี้” ในสายตาชาวบ้าน แต่ในสายตาพระรามทรงรู้ว่า เมื่อล้างขี้ออกไปทองคำก็มีค่า
สาระที่เป็นหัวใจของโขน ตอนพิเภกสวามิภักดิ์ อยู่ตอนพิเภกดื่มน้ำชุบศรพระราม อันเป็นที่มาของพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยา ขุนนางแสดงความจงรักภักดีต่อพระราชา เจ้านายพระองค์ใหม่ จนกว่าชีวิตจะหาไม่
โขนตอนนี้เน้นบทให้พิเภก เมื่อพระลักษณ์ถูกหอกกบิลพัท พิเภกก็สำแดงวิชา บอกตัวยารักษา
หนุมานมีบทเล่นนิดเดียว แต่ก็ประทับใจ ตอนตีลังกาบนอากาศ หายแว้บไป แว่บเดียวก็กลับมาพร้อมด้วย “ตัวยาและอุปกรณ์บดยา” ครบ ช่วยพระลักษณ์ให้ฟื้น
...
ฆ่ากันเท่าไหร่ ฝ่ายยักษ์เอาชนะพระรามไม่ได้ ทศกัณฐ์กลุ้มใจ ตอนนี้นางมณโฑ ได้บทเสนาธิการ แนะให้ทศกัณฐ์ไปหาวิธีฆ่าพิเภก
โขนถึงตอนนี้ มีเหตุให้ผมอดใจไม่ไหว กระซิบถามคนใกล้ตัว รู้ไหม นางมณโฑมีผัวกี่คน
คำตอบทศกัณฐ์ ผัวคนเดียว ผมต้องบอกว่า มณโฑมีผัว 4 คน คนแรก พาลี พระยาวานร คนต่อมาทศกัณฐ์ หนุมานปลอมเป็นทศกัณฐ์ เป็นผัวคนที่ 3
พอถึงคนที่ 4 ผมนึกไม่ออกใคร ก็ต้องใช้ “อากู๋” ช่วยอธิบาย อากู๋คัดคอลัมน์กิเลนเขียนไว้นานเต็มที อธิบายว่า
พระรามวางกลยุทธ์ยอกย้อน ใช้หนุมานไปลวงเอากล่องดวงใจทศกัณฐ์มาไว้ พอแผลงศรฆ่า หนุมานก็เปิดกล่องขยี้ดวงใจ ทศกัณฐ์จึงตาย
ชนะศึกรามเกียรติ์ เจ้านครลงกาว่าง ยักษ์ไม่มีฤทธิ์ ชื่อพิเภก ก็ถูกเลือกให้ไปเป็นเจ้า ก็คงเอานางตรีชฎาเมียคนเก่าไปด้วย แต่ตามท้องเรื่อง ผัวคนที่ 4 ของนางมณโฑที่พระรามยกให้
ก็คือพิเภก ที่นางมณโฑกระซิบให้ทศกัณฐ์ไปฆ่า นั่นปะไรเล่า
เอาความรู้ที่พอปะติดปะต่อได้ติดตัวไปด้วย ช่วยให้การดูโขนมีรสชาติยิ่งขึ้น
โขนพระราชทาน สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ 9 ยังมีให้ดูต่อไปถึงวันสุดท้าย วันที่ 5 ธ.ค.2561 ครับ รีบหาวิธีจองตั๋วให้ได้ เพราะทุกปีมักมีคนรีบจองไปจนหมดเสียก่อน
เพื่อนๆผมที่พลาดไม่ได้ดู บ่นพึม โขนสมเด็จท่าน มีเงินซื้อตั๋วยังไม่ได้ ต้องมีบุญด้วย.
กิเลน ประลองเชิง