ดูการกระดิกพลิกตัวของรัฐบาลจีน จะเห็นว่ามีความเข้มขึ้น หลายเรื่อง คนที่เคยร่ำรวยจากตลาดหลักทรัพย์ของจีนอย่างง่ายดาย อนาคตก็อาจจะรวยได้ยากขึ้น ตลาดภาพยนตร์ที่ทำเงินให้กับผู้สร้างและดาราจนกลายเป็นเศรษฐีภายในข้ามคืน ตั้งแต่นี้ไปก็คงจะทำไม่ได้เหมือนเดิม พวกเกมออนไลน์ที่ทำให้ผู้คนต้องใช้เวลากับหน้าจอวันละหลายชั่วโมงก็คงจะถูกจำกัดเวลาการเล่นจากทางราชการ หรือแม้แต่โรงเรียนกวดวิชา ก็ถูกเปลี่ยนให้กลายเป็นองค์กรไม่แสวงหากำไร
20 กว่าปีที่ผ่านมา สังคมจีนมีลักษณะคล้ายกับทุนนิยมตะวันตกมากขึ้น มีระบบมือใครยาวสาวได้สาวเอา ระบบปลาใหญ่กินปลาเล็ก ช่องว่างระหว่างคนรวยกับคนจนมีมากขึ้น ผู้คนแสวงหาความสะดวกสบาย รัฐบาลจีนมองว่าสิ่งเหล่านี้เป็นภัยคุกคามต่อความมั่นคงของสาธารณรัฐประชาชน
จีนมีระบบการเมืองแบบศูนย์รวมอำนาจ มีสถาบันการเมืองหลัก 3 สถาบัน คือ “สถาบันพรรค” ทำหน้าที่กำหนดนโยบายการเมือง การทหาร เศรษฐกิจ การต่างประเทศ และความมั่นคง “สถาบันรัฐ” หมายถึงรัฐบาลกลางในกรุงปักกิ่งและรัฐบาลส่วนท้องถิ่นในมณฑล ทำหน้าที่นำนโยบายที่พรรคกำหนดไปบริหารให้ประสบความสำเร็จ และ “สถาบันกองทัพ” หมายถึงกองทัพปลดแอกประชาชน ทำหน้าที่ปกป้องอธิปไตย+บูรณภาพแห่งดินแดน+ปกป้องพรรคคอมมิวนิสต์
เคยมีคนถามว่า สถาบันไหนของจีนมีอำนาจมากที่สุด ผมขอตอบว่า “สถาบันพรรค” ครับ สถาบันพรรคควบคุมสถาบันรัฐและสถาบันกองทัพ อำนาจรัฐมาจากปากกระบอกปืน แต่พรรคต้องควบคุมกองทัพ
มีผู้คนจำนวนไม่น้อยที่หากินบนแผ่นดินจีนและสร้างตัวเองจนร่ำรวยได้ภายในระยะเวลาอันสั้น แทนที่จะอยู่ช่วยกันพัฒนาประเทศ กลับนำเงินที่ได้ไปฝากไว้ในต่างประเทศ ได้โอกาสก็โอนสัญชาติ ที่ฮิตที่สุดก็คือโอนไปถือสัญชาติแคนาดา สิงคโปร์ อังกฤษ ฯลฯ สิ่งที่ทิ้งไว้ในแผ่นดินจีนก็คือซากปรักหักพังของวัตถุนิยมซึ่งขัดกับความเชื่อของพรรค
...
แว่นมีหลายประเภท ทั้งแว่นทุนนิยมและแว่นสังคมนิยม ถ้าสวมแว่นทุนนิยมมองสังคมจีนก็เห็นว่าสิ่งที่เกิดในห้วง 20 ปีที่ผ่านมานั้นเหมาะสมแล้ว การแข่งขันอย่างเสรี ทำให้คนขยันขึ้น สามารถสร้างงาน สร้างเม็ดเงินให้กับประเทศมหาศาล ช่วยให้ประเทศมั่งคั่งขึ้น
แต่ถ้าสวมแว่นสังคมนิยมแล้วมองไปในสังคมจีน ก็อาจจะเห็นด้วยที่จะต้องลดความเหลื่อมล้ำ ลูกคนรวยมีโอกาสทางการศึกษาที่ดี เรียนโรงเรียนที่มีชื่อเสียง ได้เรียนภาษาต่างประเทศ มีเงินไปกวดวิชาทั้งตอนเย็นและเสาร์-อาทิตย์ ได้ไปเรียนต่อต่างประเทศ กลับมาก็มีแต้มต่อในสังคม ใช้เงิน ความรู้ และชื่อเสียง ต่อเงินให้เติบโตขึ้นไปเรื่อยๆ
แว่นสังคมนิยมมองทุนนิยมว่า การแข่งขันเสรีทำให้คนไม่สนใจเรื่องความถูกต้อง ทำเพื่อให้ได้สิ่งที่ตนเองต้องการโดยไม่สนวิธีการ โซเชียลมีเดียของจีนแพร่ขยายกระจายภาพของการอวดร่ำอวดรวยจนสังคมบิดเบี้ยว อวดเรื่องรูปร่างหน้าตา เรื่องบ้านช่องห้องหอ เรื่องอาหารการกิน เรื่องเครื่องแต่งกายและเฟอร์นิเจอร์หรูหราหมาเห่า ทำให้คนลอกเลียนแบบในสิ่งที่ไม่ถูกต้อง
การปล่อยให้พลเมืองไหลไปกับทุนนิยมเสรีเป็นเวลานานกว่า 2 ทศวรรษ ทำให้เศรษฐกิจจีนพุ่งขึ้น จนกลายเป็นประเทศที่มีขนาดเศรษฐกิจใหญ่เป็นอันดับ 2 ของโลก แต่กลับขาดสังคมที่มีคุณลักษณะแบบจีนลงไปทุกวัน
เราคงต้องดูแนวโน้มของรัฐบาลจีนว่าตั้งแต่ พ.ศ.2565 เป็นต้นไป ว่าจะกวดขันสังคมเข้มข้นกว่าเดิมมากขึ้นขนาดไหน การที่รัฐบาลจีนหันมาเข้มงวดกวดขันกับประชาชน อาจจะทำให้คนรุ่นใหม่ขัดแย้งกับรัฐบาล คนรุ่นปัจจุบันเติบโตมาในสังคมทุนนิยม เมื่อถูกบังคับให้กลับไปสู่สังคมแบบสังคมนิยมรวมศูนย์แบบเดิมก็อาจจะต่อต้านก็ได้
พ.ศ.2564 ครบรอบ 100 ปีของสถาบันพรรค
พ.ศ.2565 เริ่มศตวรรษที่ 2 ของสถาบันพรรค
พรรคคอมมิวนิสต์จีนจะอยู่ได้จนครบร้อยปีที่สองอย่างราบรื่นหรือไม่ น่าสนใจครับ.
นิติการุณย์ มิ่งรุจิราลัย
songlok1997@gmail.com