ทำไมคนถึงชอบ “ซื้อหวย” แม้รู้ว่าถูกยากเหลือเกิน ถ้าไม่อยากเงินต้นหาย มีทางเลือกแบบไหนบ้าง?

“รอถูกหวยก่อน เดี๋ยวซื้อให้”

ประโยคสุดคลาสสิกที่พ่อแม่ชอบใช้ในเวลาที่เราขอซื้อของ แต่รู้ไหมว่า เบื้องลึกของคำพูดนี้ไม่ได้เป็นแค่การปฏิเสธที่จะซื้อของเท่านั้น แต่ยังสะท้อนถึงพฤติกรรมการชอบเสี่ยงโชค และความหวังด้านการเงินอีกด้วย

ทำไมคนถึงนิยมเล่นหวย แม้จะไม่ค่อยถูก

ในทางจิตวิทยานั้นมีคำอธิบายไว้ชัดเจน โดย The University of Texas Permian Basin เล่าถึง จิตวิทยาลอตเตอรี่ (Lottery Psychology) ไว้ว่าเชื่อมโยงกับหลายเรื่องทั้งอคติทางความคิด แรงจูงใจทางอารมณ์ ไปจนถึง Mental Shortcut (ทางลัดทางจิตใจ) ที่ทำให้คนยังเลือกซื้อ ลอตเตอรี่ หรือ หวยแม้จะรู้อยู่แก่ใจว่าโอกาสที่จะถูกรางวัลนั้นมีน้อยมาก

ในมุมมองนักจิตวิทยา มีราว 4 เหตุผลว่าทำไมคนยังชอบเล่นหวยคือ

1. กับดัก “เกือบถูกรางวัล”

ความรู้สึกว่า พลาดไปแค่นิดเดียว ทำให้หลายคนยังเลือกซื้อหวยต่อเนื่อง นี่อาจเปรียบเหมือนจังหวะที่นักกีฬาที่เกือบจะเตะเข้าประตูอยู่แล้วแต่ก็พลาดไป นี่ทำให้เขายังพยายามมากขึ้นและหวังว่าใกล้ละ ครั้งหน้าต้องดีกว่าเดิม

ความรู้สึกนี้อาจเกิดขึ้นกับคนที่ซื้อหวยหลายๆ คนเช่นกัน เมื่อซื้อหวยแล้วเลขออกมาตรงไป 4 จาก 6 ตัวก็อาจรู้สึกว่านี่คือสัญญาณที่ต้องเล่นต่อไป

2. เสียดายทุนเดิม

ในโลกการลงทุนหลายคนคงเคยได้ยินคำว่า sunk-cost หรือ ต้นทุนจม ที่ทำให้ต่อให้หุ้นดอยแค่ไหนเราก็จะถือต่อไป เพราะเสียดายเงินที่ลงไปแล้ว สำหรับสายหวยก็อาจรู้สึกแบบนั้นเช่นกัน ว่าเราเสียเงินซื้อมาหลายปี หมดเงินไปตั้งเยอะ ถ้าเลิกตอนนี้ที่ลงทุนไปก็สูญเปล่าสิ เลยต้องกัดฟันซื้อต่อไปเรื่อยๆ เพื่อหวังถอนทุนคืน

3. ถ้าหากฉันถูกหวย?

เราเห็นข่าวคนถูกหวยกันมามาก นี่อาจสร้าง Availability bias/heuristic หรือการตัดสินใจที่เกิดจากอคติทางความคิด เช่น เราอาจรู้สึกว่าเรื่องนี้มีโอกาสเกิดขึ้นกับเรา แม้ว่าเปอร์เซ็นต์การเกิดจะมีน้อย เช่น เราเห็นข่าวคนถูกรางวัลที่ 1 กันบ่อยๆ ไม่ค่อยมีเรื่องราวของคนถูกหวยกินแม้จะมีจำนวนมากกว่า นี่อาจเป็นการกระตุ้นให้สมองของเราเชื่อว่า นี่ไม่ใช่เรื่องยากอะไร และลองเสี่ยงโชคดู ทั้งที่ในความเป็นจริงนั้นเกิดขึ้นได้ยาก

4. ซื้อความบันเทิง

แม้หลายคนจะรู้ว่าความหวังจากหวยนั้นน้อยนิด แต่สำหรับบางคนแล้วมันคือความสุขทางใจ เหมือนกับที่เรายอมเสียเงินไปดูหนังหรือคอนเสิร์ตเพื่อแลกกับความบันเทิงให้ตัวเอง ไม่ใช่เพื่อเก็งกำไร ซึ่งหวยนั้นเปรียบเสมือน “ฝันกลางวัน” ที่ราคาจับต้องได้ เนื่องจากผู้ซื้อได้รู้สึกลุ้นว่าถ้าถูกรางวัลก็อาจจะได้เงินหลักล้านกลับคืนมา

ดังนั้นเมื่อหวยกลายเป็นอีกหัวข้อที่หลายครอบครัวใช้คุยเล่นกันเสมอ เหมือนที่บางบ้านพ่อแม่มักจะบอกลูกให้รอถูกหวยก่อนถึงจะซื้อของให้ จึงเป็นอีกเรื่องที่ใกล้ตัวเรากว่าที่คิด

“หวย” ความหวังที่สะท้อนความเหลื่อมล้ำ?

ในขณะที่หลายประเทศ ผู้คนซื้อลอตเตอรี่ด้วยความหวังเพียงเพื่อความสนุกตื่นเต้น แต่สำหรับบริบทของประเทศไทย การเสี่ยงดวงกับตัวเลขกลับเป็นเรื่องที่ได้รับความสนใจราวกับเป็นวาระแห่งชาติ เห็นได้ชัดจากการถ่ายทอดสดการออกรางวัลที่คนเฝ้าดูทั้งประเทศ ข่าวคนถูกรางวัลที่ถูกนำเสนออย่างล้นหลามหน้าโซเชียลมีเดีย รวมไปถึงการใบ้เลขเด็ดต่าง ๆ ทั้งออฟไลน์และในโลกออนไลน์

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ธานี ชัยวัฒน์ ผู้อำนวยการศูนย์เศรษฐศาสตร์พฤติกรรมและการทดลองแห่งจุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เคยกล่าวเอาไว้ในบทความ “ล็อตเตอรี่: ความหวังและการเลื่อนชั้นทางสังคม” ว่า เรามักจะได้ยินคนพูดกันว่าการซื้อหวยคือการซื้อความหวัง แต่หากมองให้ลึกกว่านั้น คนส่วนใหญ่ที่หวังจะถูกหวยหรือลอตเตอรี่ เพราะเขาแทบไม่เหลือความหวังอื่นในชีวิตที่จะร่ำรวยขึ้นได้อีกแล้ว เราอยู่ในสังคมที่คนยากจนมีโอกาสแทบจะเป็นศูนย์ในการเลื่อนชั้นทางสังคม (social mobility)

ยิ่งเป็นคนที่อยู่ในฐานล่างของสังคม โอกาสขยับขึ้นมาเป็นชนชั้นกลางก็ยิ่งริบหรี่ และเมื่อเป็นชนชั้นกลางแล้ว การจะถีบตัวขึ้นไปเป็นคนรวยก็ยิ่งยากเข้าไปใหญ่ การฝากความหวังไว้กับ “หวย” จึงกลายเป็นกระจกบานใหญ่ที่สะท้อนภาพความเหลื่อมล้ำของไทยได้อย่างเจ็บปวด

“ถ้าผมขยันแล้วผมสามารถร่ำรวยขึ้นได้ในประเทศนี้ ผมอาจจะสนใจลอตเตอรี่น้อยลง แต่เราจะเห็นว่ามีคนยากจนจำนวนมาก ที่ทำงานหนักและเหนื่อยกว่าผมอีก แต่แทบไม่มีความหวังที่จะมีฐานะที่ดีขึ้น” ธานีกล่าว

ยิ่งเป็นกลุ่มคนที่มีรายได้น้อย โอกาสขยับขึ้นมาเป็นชนชั้นกลางก็ยิ่งริบหรี่ และเมื่อเป็นชนชั้นกลางแล้ว การจะถีบตัวขึ้นไปเป็นคนรวยก็ยิ่งยากเข้าไปใหญ่ การฝากความหวังไว้กับ “หวย” จึงกลายเป็นกระจกบานใหญ่ที่สะท้อนภาพความเหลื่อมล้ำของไทยได้อย่างเจ็บปวด

อยากซื้อหวยให้เงินไม่หาย ทำยังไงได้บ้าง?

ประเทศไทยตัวเลขวงการหวยถือว่าไม่น้อยเลย เพราะมีข้อมูลจากกระทรวงการคลังว่า เม็ดเงินที่จมอยู่ในวงการเสี่ยงโชคในรูปแบบต่างๆ นั้น อาจสูงถึงปีละ 4-5 แสนล้านบาท/ปี เลยทีเดียว ซึ่งถ้าเราสามารถเปลี่ยนเงินที่ซื้อหวยแล้วหมดไป ให้กลายเป็นลุ้นโชคไปมีเงินเก็บไป จะดีกว่าไหม?

หนึ่งในทางเลือกที่น่าสนใจ คือ “สลากออมทรัพย์” เมื่อเราซื้อสลากฯ จากธนาคาร จะมีการกำหนดระยะเวลาที่แน่นอนว่าต้องฝากเป็นระยะเวลาเท่าไร โดยผู้ซื้อสลากจะได้รับดอกเบี้ยตามเงื่อนไขของผลิตภัณฑ์สลากออมทรัพย์ และในระหว่างที่ฝากเงินไว้ ก็จะมีโอกาสลุ้นรางวัลตามหมายเลขสลาก ที่มีการออกรางวัลทุกเดือน เช่น

• สลากออมทรัพย์จากธนาคารออมสิน มีทั้งแบบ 1 และ 2 ปี แต่บางปีอาจมีสลากพิเศษออกมาด้วย ตัวอย่างของสลากฯ ที่ออกขาย เช่น สลากออมสินพิเศษดิจิทัล 1 ปี หน่วยละ 100 บาท ลุ้นรางวัลที่ 1 มูลค่า 10 ล้านบาท ทุกเดือน นาน 12 เดือน อัตราดอกเบี้ย 0.20% ต่อปี เป็นต้น
• สลากออมทรัพย์ ธนาคารอาคารสงเคราะห์ (ธอส.) มีหลากหลายรูปแบบ เช่น สลากชุดทองกวาวมั่งมี อายุ 1 ปี ราคาอยู่ที่หน่วยละ 1,000 บาท มีสิทธิ์ลุ้นรางวัลที่ 1 มูลค่า 3 ล้านบาท ลุ้นได้ 12 ครั้ง และมีอัตราดอกเบี้ย 0.50% ต่อปี เป็นต้น
• สลากออมทรัพย์ ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร (ธ.ก.ส.) มีหลากหลายรูปแบบ เช่น สลากชุดขุนแผนมรกต อายุ 2 ปี หน่วยละ 2,000 บาท มีสิทธิ์ลุ้นรางวัลที่ 1 (เสี่ยงหมวด) มูลค่า 40 ล้านบาท ลุ้นได้ 24 ครั้ง และมีอัตราดอกเบี้ย 0.475% ต่อปี

นอกจากนี้ภาครัฐอยู่ระหว่างผลักดัน “สลากกองทุนการออมแห่งชาติ (กอช.)” ซึ่งจะเป็นตัวช่วยออมเงินให้เราได้ เนื่องจากเงินซื้อสลากทั้งหมดจะเป็นเงินออมของผู้ซื้อ ซึ่งเงินส่งเข้าบัญชีเงินออมรายบุคคลกับ กอช. และเมื่อผู้ออมอายุครบ 60 ปี จะคืนเงินทั้งหมดทุกบาท ทุกสตางค์ที่ซื้อสลากมาทั้งชีวิตบวกกับผลตอบแทนการลงทุนให้กับผู้ออมด้วย

เงื่อนไขของโครงการนี้ คือ

• เป็นสลากขูดแบบดิจิทัล ราคาฉบับละ 50 บาท
• ผู้มีสัญชาติไทยอายุ 15 ปีขึ้นไปทุกคนสามารถซื้อได้
• ซื้อได้สูงสุดเดือนละ 3,000 บาท (60 ฉบับ)
• ออกรางวัลทุกวันศุกร์ เวลา 17.00 น. ประกอบด้วย รางวัลที่ 1 มูลค่า 1 ล้านบาท (5 รางวัล) รางวัลที่ 2 มูลค่า 1,000 บาท (10,000 รางวัล) และ รางวัลแจ็คพอต 1 รางวัล (ถ้ามี)
• ถ้าสลากจำหน่ายไม่หมดในงวดนั้น เงินรางวัลจะถูกสมทบไปเป็นแจ็กพอตในงวดถัดไป
• ผู้ซื้อสลากจะได้รับเงินออมพร้อมผลประโยชน์เป็นก้อนในครั้งเดียว 4 กรณี คือ 1) อายุครบ 60 ปีบริบูรณ์ 2) ทุพพลภาพ 3) เสียสัญชาติไทย และ 4) เสียชีวิต โดยจะคืนเงินให้แก่บุคคลที่ระบุไว้ หรือทายาทตามกฎหมาย
• หากอายุเกิน 60 ปีขึ้นไป ต้องออมไว้ 5 ปีหลังจากวันที่ซื้อครั้งแรกก่อน จึงจะได้รับเงินคืน
• ถ้าถูกรางวัล เงินจะถูกโอนเข้าบัญชีพร้อมเพย์
• ซื้อผ่านแอปพลิเคชัน กอช. หรือช่องทางอื่น ๆ ตามเงื่อนไขที่กำหนดไว้

ทั้งนี้ คาดว่าสลาก กอช. จะเริ่มวางขายไตรมาส 1 ในปี 2569 เป็นต้นไป ซึ่งเราอาจต้องมารอติดตามรายละเอียดโครงการนี้กันต่อ

ที่มา : The University of Texas Permian Basin, Psychology Today, จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, กระทรวงการคลัง

อ่านข่าวการเงินส่วนบุคคล และการวางแผนการเงิน กับ Thairath Money เพื่อให้คุณ "การเงินดีชีวิตดี” ได้ที่ https://www.thairath.co.th/money/personal_finance 

ติดตามเพจ Facebook : Thairath Money ได้ที่ลิงก์นี้  https://www.facebook.com/ThairathMoney