กระดูกพรุนในผู้สูงอายุ ภัยเงียบที่ห้ามมองข้าม

• ภาวะกระดูกพรุน พบได้มากหลังอายุ 50 ปีและพบมากขึ้นเรื่อยๆ เมื่ออายุเพิ่มขึ้น พบในเพศหญิงมากกว่าเพศชาย โดยเฉพาะเพศหญิงในวัยหมดประจำเดือน ผู้ที่มีประวัติคนในครอบครัวมีภาวะกระดูกพรุน ผู้ที่มีรูปร่างเล็กหรือผอม ผู้ที่สูบบุหรี่ ผู้ที่มีโรคประจำตัวบางชนิด

• การมีฮอร์โมนไทรอยด์มากเกินไป ทั้งจากโรคฮอร์โมนไทรอยด์เกินและการกินฮอร์โมนไทรอยด์รักษาโรคไทรอยด์พร่องทำให้เกิดการทำลายของกระดูกมากขึ้น

• การตรวจความหนาแน่นของมวลกระดูก กล้ามเนื้อ แร่ธาตุ และ % ไขมัน แบบละเอียด Advance Bone Densitometer จะเป็นการตรวจที่มีปริมาณรังสีต่ำ ใช้เวลาตรวจเพียง 5 นาที มีความแม่นยำมากกว่าวิธีอื่นๆ ถึง 40%

ภาวะกระดูกพรุน หมายถึงภาวะที่องค์ประกอบของเนื้อกระดูกมีความบางลง จนบางครั้งอาจมีการเปราะและแตกหักง่ายกว่าปกติ อาการของโรคกระดูกพรุนนี้มักค่อยๆ เกิดขึ้นโดยที่เราไม่ทันได้สังเกตเห็น และเป็นสาเหตุที่ทำให้เกิดการแตก หัก ร้าว ของกระดูก เกิดความพิการ เคลื่อนไหวลำบาก และมีภาวะแทรกซ้อนอื่นๆ ตามมาอีกมากมาย จึงควรป้องกัน และรักษาภาวะกระดูกพรุนตั้งแต่ในระยะเริ่มต้น เพื่อป้องกันไม่ให้มีกระดูกหักเกิดขึ้น

ใครที่เสี่ยงต่อภาวะกระดูกพรุน

ภาวะกระดูกพรุนพบได้มากหลังอายุ 50 ปีและพบมากขึ้นเรื่อยๆ เมื่ออายุเพิ่มขึ้น โดยพบในเพศหญิงมากกว่าเพศชาย 

• เพศหญิงในวัยหมดประจำเดือน
• ผู้ที่มีประวัติคนในครอบครัวมีภาวะกระดูกพรุน
• ผู้ที่มีรูปร่างเล็กหรือผอม
• ผู้ที่สูบบุหรี่
• ผู้ที่มีโรคประจำตัวบางชนิด เช่น โรคระบบต่อมไร้ท่อที่กระทบกับฮอร์โมนไทรอยด์ พาราไทรอยด์ เบาหวาน โรคระบบทางเดินอาหาร โรคระบบภูมิคุ้มกันของร่างกาย เช่น โรครูมาตอยด์ โรคเลือดหรือมะเร็งบางชนิด
• ผู้ที่ใช้ยาบางชนิด เช่น ยาขับปัสสาวะ สเตียรอยด์ ยากันชักบางชนิด ฮอร์โมนที่ใช้รักษาโรคมะเร็ง ยาต้านการแข็งตัวของเลือด ยาลดกรดในกระเพาะอาหาร
• การผ่าตัดกระเพาะเพื่อลดน้ำหนัก
• ผู้ที่ไม่ได้รับแคลเซียม หรือ วิตามินดีอย่างพอเพียง
• ผู้ที่ไม่ออกกำลังกาย
• ผู้ที่ดื่มแอลกอฮอล์เป็นประจำ เป็นต้น

สาเหตุของภาวะกระดูกพรุน

โดยปกติกระดูกจะมีการทำลายและสร้างตัวเองใหม่อยู่ตลอดเวลาเพื่อรักษาความแข็งแรงของเนื้อกระดูก เมื่ออายุมากขึ้นหรือมีปัจจัยอื่นๆ มากระทบจะทำให้ความสามารถในการสร้างเนื้อกระดูกน้อยกว่าอัตราในการทำลาย มวลกระดูกมีความหนาแน่นลดลง เนื้อกระดูกมีความแข็งแรงลดลง บาง เปราะ และแตกง่ายขึ้น

ระดับฮอร์โมนที่เปลี่ยนแปลงทำให้กระดูกพรุนได้

ฮอร์โมนบางชนิดมีส่วนเกี่ยวข้องกับการทำลายและซ่อมแซมของกระดูก การเปลี่ยนแปลงของระดับฮอร์โมนสามารถส่งผลให้เกิดภาวะกระดูกพรุนได้ เช่น

• ฮอร์โมนเพศ การลดลงของฮอร์โมนเอสโตรเจนในหญิงวัยหมดประจำเดือนเป็นหนึ่งในปัจจัยที่สำคัญ ที่ทำให้เกิดภาวะกระดูกพรุน การใช้ฮอร์โมนรักษามะเร็งต่อมลูกหมากซึ่งส่งผลทำให้ฮอร์โมนเทสโทสเตอโรนลดลง และการใช้ฮอร์โมนรักษามะเร็งเต้านม ซึ่งส่งผลให้ฮอร์โมนเอสโตรเจนลดลง ปัจจัยเหล่านี้ทำให้เกิดภาวะกระดูกพรุนได้

• ฮอร์โมนไทรอยด์ การมีฮอร์โมนไทรอยด์มากเกินไปทั้งจากโรคฮอร์โมนไทรอยด์เกินและการกินฮอร์โมนไทรอยด์รักษาโรคไทรอยด์พร่อง ทำให้เกิดการทำลายของกระดูกมากขึ้น

• ฮอร์โมนอื่นๆ เช่น ฮอร์โมนพาราไทรอยด์และการทำงานของต่อมหมวกไตที่มากเกินไป

ภาวะแทรกซ้อนจากการเกิดภาวะกระดูกพรุน

ภาวะกระดูกพรุนทำให้กระดูกเปราะและหักง่าย บางครั้งแม้การล้มธรรมดาก็อาจเกิดภาวะกระดูกหักได้ ในบางรายอาจมีการยุบตัวของกระดูกสันหลัง แม้ไม่ได้มีการบาดเจ็บใดๆ

การตรวจหาภาวะกระดูกพรุน

การวินิจฉัยทำได้โดยการใช้เครื่องเอกซเรย์ชนิดพิเศษเพื่อประเมินความหนาแน่นของกระดูก (DEXA หรือ DXA scan) ซึ่งสามารถทำได้ง่ายและรวดเร็วโดยไม่ต้องมีการเจาะหรือตรวจเลือด

การสแกน CT แบบพิเศษที่ใช้ซอฟต์แวร์คอมพิวเตอร์เพื่อตรวจสอบความหนาแน่นของกระดูกของสะโพกหรือกระดูกสันหลัง

การตรวจความหนาแน่นของมวลกระดูก กล้ามเนื้อ แร่ธาตุ และ % ไขมัน แบบละเอียด Advance Bone Densitometer จะเป็นการตรวจที่ใช้ปริมาณรังสีต่ำ สแกนเพียง 5 นาที มีความแม่นยำมากกว่าระบบอื่นๆ ถึง 40% 

คะแนนความรุนแรงของกระดูกพรุน T, Z- score

• T-score คือความแตกต่างระหว่างความหนาแน่นของมวลกระดูกกับ 0 ซึ่งเป็นความหนาแน่นของมวลกระดูกของคนหนุ่มสาวที่มีสุขภาพดี
• ความเสี่ยงต่อกระดูกหักเพิ่มขึ้น 1.5 ถึง 2 เท่า ในแต่ละคะแนน T ที่ลดลง 1 จุด
• ยิ่งคะแนน T-score ต่ำ ความเสี่ยงต่อกระดูกหักก็จะยิ่งสูงขึ้น
• Z-score คือความแตกต่างระหว่างความหนาแน่นของมวลกระดูกกับความหนาแน่นของมวลกระดูกโดยเฉลี่ยสำหรับผู้ที่มีสุขภาพดีในช่วงอายุ เชื้อชาติ และเพศเดียวกัน

1. สำหรับผู้หญิงในวัยหมดประจำเดือนหรือผู้ชายที่มีอายุ 50 ปีขึ้นไป
ผลการทดสอบความหนาแน่นของมวลกระดูกจะเป็น T-score

• 1 หรือสูงกว่า กระดูกปกติแข็งแรง
• -1 ถึง -2.5 เป็นโรคกระดูกบาง
• -2.5 หรือต่ำกว่า อาจเป็นโรคกระดูกพรุน

2. หากคุณเป็นผู้หญิงวัยก่อนหมดประจำเดือนหรือผู้ชายที่อายุน้อยกว่า 50 ปี 
ผลการทดสอบความหนาแน่นของมวลกระดูกจะเป็น คะแนน Z
หากคะแนน Z = -2.0 หรือน้อยกว่า แสดงว่าความหนาแน่นของมวลกระดูกต่ำ

ใครควรตรวจหาความเสี่ยงกระดูกพรุน

• ผู้หญิงอายุ 65 ปีขึ้นไป
• ผู้หญิงวัยหมดประจำเดือนที่มีอายุ 50 ปีขึ้นไป
• ผู้หญิงที่เข้าสู่วัยหมดประจำเดือนและมีโอกาสกระดูกหักสูง
• ผู้หญิงวัยหมดประจำเดือนแล้ว อายุน้อยกว่า 65 ปี และมีสิ่งอื่นที่ทำให้มีโอกาสเป็นโรคกระดูกพรุนได้มากขึ้น
• ผู้ชายอายุ 50 ปีขึ้นไปและมีปัจจัยเสี่ยงอื่นๆ
• กระดูกหัก หลังอายุ 50 ปี
• ความสูงลดลง มากกว่า 1.5 นิ้ว
• ท่าทางโค้งงอมากขึ้น หลังโก่ง
• มีอาการปวดหลังโดยไม่มีสาเหตุ
• ประจำเดือนหยุด หรือมาไม่ปกติ แม้จะไม่ได้ตั้งครรภ์หรืออยู่ในวัยหมดประจำเดือน
• ได้รับการปลูกถ่ายอวัยวะ
• มีระดับฮอร์โมนลดลง ในผู้หญิงเข้าสู่วัยหมดประจำเดือน ฮอร์โมนเอสโตรเจน (Estrogen) ลดลง และในผู้ชายที่มีการผลิตฮอร์โมนเทสโทสเตอโรน (Testosterone) ลดลง

การรักษาโรคกระดูกพรุนในผู้สูงอายุ

1. การรักษาโรคกระดูกพรุนมีทั้งการรักษาโดยการไม่ใช้ยา เช่น

• การออกกำลังกาย การออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอช่วยเพิ่มความแข็งแรงของกระดูกและกล้ามเนื้อซึ่งทำหน้าที่ช่วยพยุงและดูดซับแรงที่กระทำต่อกระดูก ผู้สูงอายุหรือมีโรคประจำตัวควรปรึกษาแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญ เกี่ยวกับวิธีการออกกำลังกายที่เหมาะสม
• วิตามินและแคลเซียม การใช้วิตามินดีและแคลเซียมสามารถช่วยป้องกันภาวะกระดูกพรุนได้ อย่างไรก็ตาม การรับประทานวิตามินดีและแคลเซียมมากเกินไป อาจทำให้เกิดภาวะแคลเซียมในเลือดสูง เกิดอาการแพ้ที่ผิวหนัง เกิดการก่อตัวของแคลเซียมในหลอดเลือดแดง หลอดเลือดแดงแข็งตัว ระดับคอเลสเตอรอลสูง ปวดท้อง ท้องเสีย ตะคริว จึงควรพบแพทย์เพื่อปรึกษาเกี่ยวกับขนาดและชนิดที่เหมาะสม

2. การรักษาโรคกระดูกพรุนโดยการใช้ยา เช่น

• ยากลุ่ม Bisphosphonates
• ยากลุ่ม Calcitonin
• ฮอร์โมนกลุ่มเอสโตรเจนหรือพาราไทรอยด์
• ซึ่งการใช้ยาและฮอร์โมนเหล่านี้ ควรสั่งโดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเท่านั้น เนื่องจากอาจมีผลข้างเคียงได้

หากมีอาการปวดหลัง การรับประทานวิตามินจำเป็นหรือไม่

อาการปวดหลังอาจเป็นได้จากหลายสาเหตุทั้งกล้ามเนื้อและกระดูก อย่างไรก็ตาม การกินวิตามินช่วยเสริมสร้างความแข็งแรงของกระดูก แต่ไม่ได้ช่วยรักษาภาวะกระดูกสันหลังยุบหรือการปวดหลังจากสาเหตุอื่นๆ จึงควรปรึกษาแพทย์เพื่อหาสาเหตุและทำการรักษาต่อไป

ขอบคุณข้อมูล : นพ.อภิรัติ พูลสวัสดิ์ อายุรแพทย์ด้านอายุรศาสตร์ผู้สูงอายุ โรงพยาบาลสมิติเวช ศรีนครินทร์