บันไดเลื่อน คือ เครื่องจักรที่อาศัยความรู้ทางวิศวกรรมที่ช่วยเคลื่อนย้ายผู้คน ย่นระยะเวลาการเดินทางภายในอาคาร หรือสถานที่ที่พลุกพล่าน แม้ว่าบันไดเลื่อนจะมีประโยชน์แต่ก็มีข้อควรระวัง และมีมาตรฐานที่ต้องตรวจสอบความพร้อมใช้งานตลอดเวลา เพื่อความปลอดภัยในการใช้บันไดเลื่อน
บันไดเลื่อน ภาษาอังกฤษ
บันไดเลื่อน ภาษาอังกฤษ ใช้คำว่า Escalator เป็นคำที่มาจากภาษาละติน คำว่า Elevator แปลว่าลิฟต์ และ Scala แปลว่าระยะทางจากที่หนึ่งไปยังอีกที่หนึ่ง
บันไดเลื่อน หน้าที่

บันไดเลื่อน หน้าที่สำคัญคือ ช่วยเคลื่อนย้ายผู้คน จากที่หนึ่ง ไปยังอีกที่หนึ่ง ในต่างประเทศนำมาใช้กับอาคารออฟฟิศ ห้างสรรพสินค้า ข้อมูลจากวารสาร LIFE NEWS โดยสมาคมลิฟต์แห่งประเทศไทย สรุปหน้าที่ของบันไดเลื่อน มีดังนี้
บันไดเลื่อน คือ เครื่องมือที่ใช้ในการขนถ่ายคนได้จำนวนมากในระยะเวลาที่สั้นที่สุด
บันไดเลื่อน คือ เครื่องมือขนถ่ายผู้โดยสารได้อย่างต่อเนื่อง โดยไม่ต้องรอคอย
...
หน้าที่อื่นๆ ของบันไดเลื่อนที่ไม่ใช่หน้าที่หลัก คือเป็นเครื่องประดับตกแต่งอาคาร ทำให้อาคารดูหรูหรา ทันสมัย เสริมภาพลักษณ์ของอาคาร ซึ่งบันไดเลื่อนแบ่งออกเป็น 2 แบบ คือ บันไดเลื่อนสำหรับใช้งานทั่วไป และบันไดเลื่อนสำหรับระบบขนส่งสาธารณะ
ข้อมูลจากเว็บไซต์สมาคมลิฟต์แห่งประเทศไทย (LAT) ปี 2003 ได้เผยแพร่มาตรฐานและระบบบันไดเลื่อน เพื่อเป็นแนวทางการติดตั้งบันไดเลื่อน และทางเลื่อนอัตโนมัติตามอาคารและสถานที่ต่างๆ เพื่อความปลอดภัยแก่ประชาชน และให้นิยาม บันไดเลื่อน ทางเลื่อน และมาตรฐาน ดังนี้
- บันไดเลื่อน คือ บันไดที่ขับเคลื่อนด้วยกำลังไฟฟ้า ที่เคลื่อนที่เพื่อลำเลียงผู้โดยสารขึ้นชั้นบนหรือชั้นล่างอย่างต่อเนื่อง
- ทางเลื่อนอัตโนมัติ คือ ทางเลื่อนที่ขับเคลื่อนด้วยกำลังไฟฟ้า ที่เคลื่อนที่เพื่อลำเลียงผู้โดยสารทั้งในระดับเดียวกันหรือต่างระดับชั้นอย่างต่อเนื่อง
บันไดเลื่อน มาตรฐาน

สมาคมลิฟต์แห่งประเทศญี่ปุ่น (Japan Elevator Association Standards) ได้กล่าวถึงมาตรฐานความปลอดภัยของบันไดเลื่อนของญี่ปุ่น ไว้ดังนี้
- ราวกันตก (Fall Prevention Rail)
- เวดจ์การ์ด แบบติดกับที่หรือแบบแขวน (Wedge Guard (Fixed guard, movable warning sign))
- แผ่นกั้นกันตก (Deck Barricade)
- ตะแกรงกันของตก (Safety Net)
- คานรองรับบันไดเลื่อน (Truss Support Beam)
- วัตถุที่ยื่นออกมา (ตัวอย่างที่ไม่ควรปรากฏ) (Protruding Objects (Bad Example))
- ช่องเปิดสำหรับติดตั้งบันไดเลื่อน (Hole Stopper Transaction and nish)
- แผ่นหุ้มโครงบันไดเลื่อนด้านนอก (Out Panel)
- แผ่นกั้นกันตกบนเดคบอร์ด (Barricade on deck board)
ความปลอดภัยของบันไดเลื่อนและทางเลื่อน

1. บริเวณที่เป็นจุดตัดกับบันไดเลื่อนไม่ควรมีตำแหน่งขอบของเพดาน หรือแนวคานตัด กับตำแหน่งที่ติดตั้งบันไดเลื่อน
2. เครื่องป้องกันสามเหลี่ยม (Wedge Guard) อยู่ห่างจากขอบเพดานหรือแนวคาน อยู่ห่างจากขอบนอกของมือจับอย่างน้อย 500 มิลลิเมตร เพื่อป้องกันการเกิดอุบัติเหตุระหว่างอวัยวะเมื่อบันไดเลื่อนเคลื่อนผ่านราวจับ ต้องจัดให้มีเครื่องป้องกันแบบยึดตายตัวเพื่อป้องกันผู้โดยสารจากอุบัติเหตุ
...
โครงสร้างบันไดเลื่อน
โครงสร้างบันไดเลื่อน มีส่วนประกอบสำคัญ 3 ส่วน ได้แก่
1. ส่วนห้องเครื่องด้านบน
- แผงควบคุม
- ชุดมอเตอร์ขับเคลื่อน
- เฟืองขับบนพร้อมโซ่ขับ
2. ส่วนโครงทรัส
- สายพานหลัก
- สายพานรอง
- ชุดขับเคลื่อนราวมือจับ
- สายพานขับราวมือจับ
- ราวบันได
- ลูกขั้นบันได
3. ส่วนห้องเครื่องด้านล่าง
- เฟืองขับด้านล่าง
- ชุดควบคุมบันไดเลื่อน
- ชุดป้องกันทางเข้าราวมือจับ
การใช้บันไดเลื่อนอย่างปลอดภัย
- ห้ามขนวัสดุหรือสิ่งของผ่านบันไดเลื่อน
- ผู้โดยสารควรแต่งกายให้รัดกุม
- หลีกเลี่ยงรองเท้าแตะหรือรองเท้ายาง
- งดการเล่นหยอกล้อกันบนบันไดเลื่อน
- ไม่ควรนั่งบนบันไดเลื่อนหรือทางเลื่อน
- ห้ามเด็กเล็กใช้บันไดเลื่อนโดยลำพัง
- มือจับราวตลอดเวลาที่โดยสาร
- ระมัดระวัง ช่วงเข้า และออก บันไดเลื่อนและทางเลื่อนเป็นพิเศษ
- ไม่ยืนกีดขวางทางเข้าออกบันไดเลื่อนหรือทางเลื่อน
- ยืนอย่างมั่นคง ไม่ยื่นส่วนใดส่วนหนึ่งของร่างกายออกจากแนวบันไดเลื่อน
- ระมัดระวังช่องที่อาจเกิดอันตราย ได้แก่ ช่องว่างระหว่างบันได, แผ่นกระโปรงปิดด้านข้างบันไดเลื่อน, ช่องว่างระหว่างบันได, ซี่หวีบันได, ช่องว่าง ณ จุดวงกลับของราวมือจับ
- ใน 1 ชั่วโมง บันไดเลื่อนหรือทางเลื่อนอัตโนมัติขนส่งได้ 4,500-9,000 คน ขึ้นอยู่กับความกว้างของบันได
- ถ้ามีการใช้งานประมาณ 140 ชั่วโมงต่อสัปดาห์ ควรมีน้ำหนักบรรทุก 100% ของน้ำหนักบรรทุก
- บันไดเลื่อนและทางเลื่อนอัตโนมัติ จะต้องมีระบบเบรกลดความเร็ว และหยุดการทำงานของบันไดเลื่อนและทางเลื่อนอัตโนมัติ
- มีสวิตช์หยุดบันไดเลื่อน และทางเลื่อนจะต้องมีสวิตช์หยุดการทำงานที่ห้องชุดขับเคลื่อนและห้องอุปกรณ์หมุนกลับบันไดเลื่อนหรือทางเลื่อน
- ระบบแสงสว่างจะต้องแยกอิสระจากแหล่งจ่ายพลังงานของเครื่องจักร โดยใช้สายแยกกันหรือต่อสายที่ต้นทางโดยไม่ผ่านสวิตช์ตัดตอนของบันไดเลื่อนหรือทางเลื่อน
- ราวมือจับต้องเคลื่อนที่ในทิศเดียวกับขั้นบันไดเลื่อนหรือแผ่นพื้นเลื่อน และมีความเร็วคลาดเคลื่อนไม่เกิน 0-2% เทียบกับบันไดเลื่อนหรือแผ่นพื้นเลื่อน
- ขั้นบันได แผ่นพื้นเลื่อน และหวีความสูงของขั้นบันไดต้องไม่เกินกว่า 0.24 เมตร ถ้าบันไดเลื่อนเป็นทางออกฉุกเฉิน เมื่อหยุดทำงานจะต้องมีความสูงของขั้นบันไดไม่เกินกว่า 0.21 เมตร ลึกไม่น้อยกว่า 0.38 เมตร
- มุมลาดเอียงและตำแหน่งของขั้นบันได และแผ่นพื้นเลื่อน มุมลาดเอียงของบันไดเลื่อน จะต้องไม่เกิน 30 องศา ยกเว้นในกรณีที่มีความสูงไม่เกิน 6 เมตร และความเร็วกำหนดไม่เกิน 0.50 เมตรต่อวินาที เพิ่มมุมลาดเอียงได้ถึง 35 องศา มุมลาดเอียงของทางเลื่อนต้องไม่เกิน 12 องศา
- การติดตั้งระบบไฟฟ้าทั้งหมดต้องเป็นไปตามมาตรฐานการติดตั้งทางไฟฟ้า และมีการป้องกันอันตรายจากอุปกรณ์ไฟฟ้า
- การควบคุมบันไดเลื่อนและทางเลื่อนอัตโนมัติที่เริ่มทำงานอัตโนมัติจากการเดินผ่านของผู้โดยสาร ใช้สัญญาณแสง หรือแผ่นรับแรงกด มีระยะความปลอดภัยอย่างเพียงพอก่อนที่ผู้โดยสารจะถึงหวีบันไดเลื่อน
...
ความแตกต่างของบันไดเลื่อนทั่วไปกับบันไดเลื่อนสาธารณะคือ
- บันไดเลื่อนสาธารณะต้องออกแบบให้เหมาะสมกับการใช้งานที่สม่ำเสมอประมาณ 140 ชั่วโมงต่อสัปดาห์ ได้ 100%
- บันไดเลื่อนสาธารณะต้องรับน้ำหนักบรรทุกได้ 100% ของน้ำหนักบรรทุกทดสอบการหยุด หรือที่เรียกว่า Breaker Load เป็นเวลาอย่างน้อย 0.5 ชั่วโมง ในระหว่างช่วงเวลา 3 ชั่วโมงใดๆ
- บันไดเลื่อนสาธารณะที่มีความเร็วมากกว่า 0.65 เมตรต่อวินาที ควรมีระยะขั้นบันไดต่อเนื่องตามแนวนอนบริเวณหัวบันไดทั้งด้านบนและด้านล่างไม่ต่ำกว่า 1.6 เมตร
- บันไดเลื่อนสาธารณะต้องมีการติดตั้งเบรกสำรองที่มีความสูงน้อยกว่า 0.6 เมตร
- บันไดเลื่อนต้องมีค่า Detection ของ Frame ไม่เกิน 1 ต่อ 1,000 ของความยาวตามแนวระดับของบันไดเลื่อน
- บันไดเลื่อนสาธารณะที่มีความเร็วมากกว่า 0.65 เมตรต่อวินาที ควรมีรัศมีส่วนโค้งของราวมือจับที่ด้านบนระหว่างส่วนที่เรียงกับแนวระนาบไม่น้อยกว่า 2.6 เมตร และรัศมีของราวจับมือด้านล่างจากส่วนที่เอียงกับแนวระนาบของบันไดเลื่อนไม่น้อยกว่า 2.0 เมตร
มีข้อมูลจำนวนสถิติอุบัติเหตุของเด็กเล็กกับบันไดเลื่อนในต่างประเทศ กล่าวถึงจำนวนเด็กเล็กอายุต่ำกว่า 5 ปี ราว 2,000 คนต่อปี ได้รับอุบัติเหตุจากอวัยวะ มือ เท้า หรืออุปกรณ์ในร่างกาย เช่น เสื้อผ้า รองเท้า เข้าไปติดกับซี่ของบันไดเลื่อน จนเกิดการบาดเจ็บเล็กน้อย ไปจนถึงการบาดเจ็บที่รุนแรงจนอาจต้องตัดแขนหรือขาทีเดียว
สัญลักษณ์ที่ควรมีบนบันไดเลื่อนหรือทางเลื่อน

...
Emergency Stop
ทุกคนที่โดยสารบันไดเลื่อนเป็นประจำ ควรมองหาปุ่ม Stop หรือ Emergency Stop ของบันไดเลื่อน และทางเลื่อนที่ใช้บริการบ่อยๆ เพื่อกดใช้งานหยุดการเลื่อนเมื่อเกิดเหตุฉุกเฉิน
เด็กเล็กต้องมีผู้ใหญ่ดูแล
เนื่องจากบันไดเลื่อนและทางเลื่อน เป็นเครื่องจักรที่ต้องใช้การควบคุม และเด็กเล็กมีโอกาสเกิดอุบัติเหตุจากการกระโดด หรือใช้งานผิดวิธี ดังนั้นขณะขึ้นลงและใช้งานบันไดเลื่อน ควรมีผู้ใหญ่ดูแล
หันหน้าไปในทิศทางการเคลื่อนที่และระวังเท้าของท่าน
บันไดเลื่อนเคลื่อนที่อยู่ตลอดเวลา ดังนั้นการใช้งานผิดทิศทาง ก็ทำให้เกิดอุบัติเหตุได้
จับราวมือจับให้มั่นคง
บริเวณโดยรอบของบันไดเลื่อนอาจจะมีสิ่งที่จูงใจ น่ามอง หากไม่ระมัดระวัง ไม่จับมือจับให้มั่นคง เมื่อมีคนเดินผ่าน หรือผ่านวัตถุที่ต้องหลบ ก็อาจทำให้เกิดอันตรายได้
นอกจากนี้ยังมีป้ายอื่นๆ ควรติดตั้ง เช่น Face Forward, No Bare Feet, Hold Handrail, Atten Children, Avoid Sides, No Wheeled Vehicles

อาคารสถานที่ที่ติดตั้งลิฟต์ บันไดเลื่อน ทางเลื่อน จะต้องได้รับการตรวจสอบจากวิศวกร ไม่ใช่แค่ความปลอดภัยที่ควรคำนึงถึง แต่เป็นเรื่องบัญญัติของกฎหมาย ตามกฎกระทรวง พ.ศ. 2552 ราชกิจจานุเบกษา เรื่อง กำหนดมาตรฐานในการบริหารและการจัดการด้านความปลอดภัย อาชีวอนามัย และสภาพแวดล้อมในการทำงานเกี่ยวกับเครื่องจักร ปั้นจั่น และหม้อน้ำ พ.ศ. 2552
อย่างไรก็ดี เรื่องความปลอดภัยของบันไดเลื่อน เป็นที่เรื่องใกล้ตัวที่ควรระมัดระวัง หากพบเห็นความผิดปกติ ก็ควรแจ้งให้กับเจ้าหน้าที่ของอาคารและสถานที่รับทราบ เพื่อผู้ที่เกี่ยวข้องจะได้ปิดปรับปรุงเครื่องจักรให้พร้อมใช้บริการ และลดการเกิดอุบัติเหตุให้แก่ผู้อื่น
ที่มา :
1. มาตรฐานใหม่ในวงการลิฟต์และบันไดเลื่อนของไทย., ชัชวาลย์ คุณค้ำชู., https://www.acat.or.th/download/acat_or_th/journal-14/14%20-%2003.pdf (สืบค้น 3 กรกฎาคม 2566)
2. แถลงข่าวอันตรายที่เกิดขึ้นจากการใช้บันไดเลื่อน โดยนายก วสท., LIFE NEWS วารสารสำหรับสมาชิก สมาคมลิฟต์แห่งประเทศไทย (มีนาคม 2013)., http://www.thailandlift.org/documents/magazine07.pdf (สืบค้น 3 กรกฎาคม 2566)