ทำความรู้จักโควิดสายพันธุ์แอฟริกาใต้ (B.1.351) อันตรายหรือไม่

โควิดระบาดรอบ 3 ของประเทศไทย ตั้งแต่ช่วงเดือนเมษายน 2564 เป็นต้นมา พบสายพันธุ์อังกฤษ B.1.1.7 มากที่สุด แต่อย่างไรก็ดี มีข่าวพบสายพันธุ์อินเดีย และสายพันธุ์แอฟริกาใต้ในบางคลัสเตอร์ ซึ่งสายพันธุ์นี้มีตำแหน่งกลายพันธุ์ที่ถูกจัดให้อยู่ในกลุ่มสายพันธุ์ที่น่ากังวลระดับโลก (Variants of Concern : VOC) ดังนั้นใครที่อยู่ใกล้ชิดกับกลุ่มเสี่ยงต้องระมัดระวังตัวอย่างยิ่ง

โควิดสายพันธุ์แอฟริกาใต้ B.1.351 คลัสเตอร์ตากใบ อันตรายแค่ไหน

เชื้อโควิดสายพันธุ์แอฟริกาใต้ มีชื่อเรียกในกลุ่มผู้ศึกษาว่า 501Y.V2 หรือ B.1.351 ตำแหน่งกลายพันธุ์ คือ N501Y, E484K, K417N เชื้อตระกูลนี้มีการกลายพันธุ์ในตำแหน่งที่คาดว่ามีผลกระทบต่อระบบภูมิคุ้มกันมนุษย์ต่อไวรัส และลดประสิทธิภาพการทำงานของวัคซีน แต่ไม่ได้หมายความว่าวัคซีนไม่ได้ผล ผู้เชี่ยวชาญแนะนำทิศทางการดำเนินการด้านวัคซีนโควิด คือควรฉีดวัคซีนให้แก่ประชากรในพื้นที่เสี่ยงระบาดมากขึ้น เพื่อป้องกันความสูญเสียชีวิตในภาพรวม

ศูนย์จีโนมทางการแพทย์ รพ.รามาธิบดี เผยข้อมูลการสุ่ม 3 ตัวอย่าง จาก 10 ตัวอย่างที่ได้รับมาจากคลัสเตอร์ตากใบ เพื่อถอดรหัสพันธุกรรมระดับจีโนมเชื้อโควิดทั้ง 3 หมื่นตำแหน่งเบส พบว่า เป็นเชื้อสายตระกูล B.1.351 ทั้ง 3 ตัวอย่าง การดำเนินงานของกรมควบคุมโรคจึงต้องล็อกดาวน์พื้นที่คลัสเตอร์ดังกล่าว เพื่อลดการแพร่ระบาด

จีโนมของไวรัสโควิดสายพันธุ์แอฟริกา B.1.351 ได้รับการยืนยันว่าพบครั้งแรกที่เขตอ่าวเนลสันแมนเดลา (Nelson Mandela) รหัสพันธุกรรมชี้ชัดว่าเชื้อโควิดกลายพันธุ์ในช่วงเดือนกรกฎาคม - สิงหาคม ปี พ.ศ.2563 โดยกระทรวงสาธารณสุขของประเทศแอฟริกาใต้ ได้รายงานยืนยันในวันที่ 18 ธันวาคม พ.ศ.2563

ไวรัสโควิด-19 (SARS-CoV-2) มีจีโนมราว 30,000 ตำแหน่งเบส หากแต่ละประเทศสงสัยการกลายพันธุ์เชื้อนี้ในประชากร ก็จะ Submit เข้าไปค้นหาในฐานข้อมูลรหัสพันธุกรรมของจุลชีพนานาชาติ (GISAID cloud server) หากพบว่าตัวอย่างที่ส่งตรวจสอบนี้มีข้อมูลอยู่ในฐานระบบแล้ว ก็วางแผนดำเนินการกับท้องถิ่นของตัวเองได้ทันท่วงที

ผู้เชี่ยวชาญเผยถอดรหัสการระบาด 3 รอบ ชี้ชัดสายพันธุ์ผ่าน "พรมแดนธรรมชาติ" สร้างปัญหาทั้งประเทศ

การระบาดครั้งก่อนนี้ ประเทศไทยพบทั้งสายพันธุ์อังกฤษ สายพันธุ์อินเดีย และสายพันธุ์แอฟริกา มีรายงานค้นพบสายพันธุ์อื่นๆ เกือบ 20 สายพันธุ์ และสามารถยับยั้งไม่ให้เข้าขั้นระบาดได้ในชั้น State Quarantine ซึ่งเป็นผู้ป่วยยืนยันกลุ่มเดินทางมาจากต่างประเทศและกักกันในพื้นที่ที่รัฐกำหนด

ศาสตราจารย์ ดร.วสันต์ จันทราทิตย์ หัวหน้าศูนย์จีโนมทางการแพทย์ มหาวิทยาลัยมหิดล อธิบายว่า ในทีมวิเคราะห์รหัสพันธุกรรม ให้ชื่อเล่นสายพันธุ์การระบาด 3 รอบว่า

• ครั้งที่ 1 สายพันธุ์จากคลัสเตอร์สนามมวย A.6
• ครั้งที่ 2 สายพันธุ์จากคลัสเตอร์แรงงานข้ามชาติ B.1.36.16
• ครั้งที่ 3 สายพันธุ์จากคลัสเตอร์ทองหล่อ B.1.1.7 (สายพันธุ์อังกฤษ)

ในภาพรวมทั้งประเทศได้ การระบาด 2 ครั้งหลังนั้นมา (คลัสเตอร์แรงงานข้ามชาติ และคลัสเตอร์ทองหล่อ) มีผลทางรหัสพันธุกรรมชี้แน่ชัดว่ามาจากพรมแดนธรรมชาติ

นักวิจัยทำงานด้วยการรวมกลุ่มพันธมิตร เรียกชื่อย่อกันว่า CONI (COVID-19 Network Investigations) ผู้วิจัยจะนำรหัสพันธุกรรมของโควิด-19 จากกลุ่มตัวอย่างที่พบ ส่งเข้าสู่ระบบส่วนกลางเพื่อวิเคราะห์เบสทั้ง 30,000 ตำแหน่ง ใช้เวลาสักระยะก็จะพบว่าเป็นสายพันธุ์ที่เคยพบมาก่อนบนโลกนี้หรือไม่

การระบาดรอบ 3 ยังไม่ทันจบ เรายังพบโควิดสายพันธุ์อินเดีย B.1.167 ระบาดในแคมป์คนงานหลักสี่ 36 คน จากการตรวจหาเชิงรุกกว่า 1,000 คน ซึ่งผู้ที่อยู่ใกล้เคียงพื้นที่ดังกล่าวต้องติดตามข่าวสารอย่างใกล้ชิด และป้องกันตัวอย่างเต็มที่

ล่าสุดพบ สายพันธุ์แอฟริกาใต้ในการระบาด ที่คลัสเตอร์ตากใบ จังหวัดนราธิวาส ย้ำว่าครั้งนี้เราพบเป็นกลุ่มคลัสเตอร์ระบาดแล้ว ไม่ใช่ในขั้นกักตัว ซึ่งเทคโนโลยีอ่านรหัสพันธุกรรมในปัจจุบันทำให้เราศึกษาฟันธงได้ชัดว่าเป็นสายพันธุ์แอฟริกาใต้ B.1.351 รุกสืบหาต้นตอการระบาดได้อย่างชัดเจน

ต้นไม้วิวัฒนาการชาติพันธุ์ (Phylogenetic Tree) ของ 3 ตัวอย่างจากการสุ่มตรวจถอดรหัสพันธุกรรมทั้งจีโนมจากผู้ติดเชื้อจากตากใบ ซึ่งพบว่าเป็นสายตระกูลแอฟริกาใต้ B.1.351 ซึ่งมีความคล้ายคลึงกันอยู่ในคลัสเตอร์เดียวกัน

ต้นไม้วิวัฒนาการชาติพันธุ์ ของ 3 ตัวอย่าง เมื่อเทียบกับสายตระกูลแอฟริกาใต้ B.1.351 ทั่วโลก พบว่า เรามีความคล้ายคลึงเกี่ยวพันกับสายตระกูลแอฟริกาใต้ B.1.351 จากประเทศเพื่อนบ้าน

ศูนย์จีโนมทางการแพทย์ มหาวิทยาลัยมหิดล เผยผลการตรวจพบสายพันธุ์โควิด-19 ที่พบในประเทศไทย ได้แก่

• สายพันธุ์ Nigeria B.1.525
• สายพันธุ์ Kent B.1.1.7
• สายพันธุ์ Bristol VOC-202102/02
• สายพันธุ์ Liverpool VOI-202102/01
• สายพันธุ์ ไม่ทราบที่มา B.1.1.318
• สายพันธุ์ New York B.1526
• สายพันธุ์ Brazil #1 P1 or B.1.1.28.1
• สายพันธุ์ Brazil #2 P1 or B.1.1.28.2
• สายพันธุ์ South Africa 501Y.V2 or B.1.351
• สายพันธุ์ California B.1.429
• สายพันธุ์ Antigua B.1.324.1 with E484K
• สายพันธุ์ India #1 B.1.617
• สายพันธุ์ India #2 B.1.617.2
• สายพันธุ์ India #3 B.1.617.3
• สายพันธุ์ India-Bengal B.1.618
• สายพันธุ์ B.1.36.16
• สายพันธุ์ B.1.524
• สายพันธุ์ A.6

แม้ว่าเราจะพบสายพันธุ์โควิด-19 ในไทยมาเกือบ 20 สายพันธุ์ แต่ส่วนใหญ่สายพันธุ์ที่พบจากผู้เดินทางผ่านสนามบิน, ด่านพรมแดน, ท่าเรือ ที่ผ่านการตรวจคัดกรองอย่างรัดกุมนั้นสามารถพบและรักษาผู้ป่วยได้ทันเวลา ไม่นำไปสู่การระบาดวงกว้าง

ดร.วสันต์ ทิ้งท้ายว่า "สิ่งที่อันตรายที่สุดของการระบาดแต่ละรอบ คือพฤติกรรมของผู้คน ไทยเรายังโชคดีที่บางจังหวัดมีประชากรต่อพื้นที่ไม่หนาแน่นมาก แต่พฤติกรรมสังสรรค์ พบญาติ โดยเฉพาะการรวมกลุ่มรับประทานอาหารร่วมกัน อยู่ใกล้กันไม่เว้นระยะห่าง (Social Distancing) เป็นอันตรายที่อาจพากันติดโดยไม่รู้ตัว

สิ่งสำคัญที่สุดในตอนนี้คือ ใครที่มีโอกาสได้ฉีดวัคซีน ควรไปฉีด อย่าไปคิดว่าโควิดกลายพันธุ์แล้ววัคซีนจะป้องกันไม่ได้ การฉีดวัคซีนเปรียบเหมือนการหาคู่ซ้อม คู่ชก ให้ร่างกายได้รู้จักกำลังของคู่ต่อสู้ สายพันธุ์ใหม่ๆ ก็เหมือนคู่ชกหน้าใหม่ ถ้าร่างกายเป็นมวยแล้ว เจอคู่ชกแบบไหนก็พร้อมสู้".

ผู้เรียบเรียง : สีวิกา ฉายวรเดช
กราฟิก : Varanya Phae-araya, Center for Medical Genomics