“ลีซอ” เป็นชื่อเรียกชนชาวเขากลุ่มชาติพันธุ์หนึ่งที่อพยพเข้ามาตั้งถิ่นฐานอยู่ในบริเวณภูเขาแถบภาคเหนือของประเทศไทย โดยสร้างบ้านเรือนอาศัยอยู่รวมกันเป็นกลุ่มๆ กระจายตัวอยู่ในหลายจังหวัดของภาคเหนือ วิถีชีวิตเป็นแบบเรียบง่าย
“ชาวลีซอ” มีความขยันหมั่นเพียรในการทำมาหากิน มีจิตใจโอบอ้อมอารี ใครมาถึงเรือนชานจะให้การต้อนรับอย่างเต็มใจ การใช้พื้นที่ของชาวลีซอจะแบ่งออกเป็น 2 ส่วนด้วยกัน...ส่วนที่เป็นที่อยู่อาศัยจะใช้พื้นที่ร่วมกัน ส่วนที่เป็นพื้นที่เพาะปลูกจะอยู่ห่างออกไปจากหมู่บ้าน
ปกติชาวลีซอจะเรียกตัวเองว่า “ลีซู” คำว่า “ลีซอ” เป็นการเรียกของคนทั่วไปและเป็นที่รู้จักกันอย่างแพร่หลาย
ประทีป นักปี่ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ประจำสาขาวิชาดุริยางคศาสตร์ไทย คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยนเรศวร บันทึกเรื่องราวนี้ไว้สืบค้นได้ในหัวเรื่อง “ประเพณีปีใหม่ชาวลีซอบ้านดอยล้าน” หมู่บ้านชาวลีซอ ณ บ้านดอยล้าน ตำบลวาวี อำเภอแม่สรวย จังหวัดเชียงราย
การนับถือศาสนาของชาวลีซอ ได้แก่ การนับถือผี ศาสนาพุทธ ศาสนาคริสต์ โดยชาวลีซอส่วนใหญ่จะนับถือ “ผี” กับ “ศาสนาพุทธ” ผสมกลมกลืนกันไป ทุกครัวเรือนจะมีหิ้งผีบรรพบุรุษไว้เซ่นไหว้บูชาภายในบ้านและมีศาลประจำหมู่บ้านไว้สำหรับประกอบพิธีกรรม
...
การนับถือ “ผี” ของชาวลีซอมีผลทำให้ชาวลีซอมีความผูกพันรักใคร่กัน มีความสามัคคีกันอย่างเหนียวแน่น สาเหตุมาจากได้มีโอกาสทำกิจกรรมร่วมกันตลอดเวลา และในการประกอบพิธีกรรมแต่ละครั้งญาติพี่น้องต้องไปเข้าร่วมพิธี หรือหากมีความจำเป็นไม่สามารถเข้าร่วมได้ก็ต้องส่งสมาชิกในครอบครัวไปร่วมพิธี
การเข้าร่วมในพิธีมีกิจกรรมหลายอย่างที่ต้องช่วยเหลือกันทำให้ได้มีโอกาสพบปะสังสรรค์กันตลอดเวลา สังคมของชาวลีซอจึงไม่มีความขัดแย้งที่รุนแรงเกิดขึ้นให้คนทั่วไปได้พบเห็น
หากมีความขัดแย้งเกิดขึ้นก็สามารถตกลงกันได้ภายในกลุ่ม
@@@@
“ประเพณีปีใหม่” เป็นหนึ่งในพิธีกรรมที่สำคัญในรอบปี จัดขึ้นหลังเก็บเกี่ยวผลผลิต จะจัดงานเฉลิมฉลองทั้งเป็นการขอบคุณ “ผี” ที่ช่วยให้การทำมาหากินและการดำเนินชีวิตราบรื่น มีการประกอบพิธีขับไล่สิ่งไม่ดีหรือผีไม่ดีออกไปจากหมู่บ้าน และขอพรจากสิ่งศักดิ์สิทธิ์ให้ช่วยคุ้มครอง ดลบันดาลให้ประสบความสำเร็จ
...ในการประกอบอาชีพ ปราศจากโรคภัยไข้เจ็บในการดำเนินชีวิตต่อไป
การเตรียมพร้อมก่อนวันงานล่วงหน้าหลายวัน นอกจากเตรียมเครื่องมือ เครื่องใช้ต่างๆ ตัดเย็บเสื้อผ้าใหม่แล้วยังนับรวมไปถึงการหมักข้าวโพดเพื่อใช้ “ต้มเหล้า”
“ปีใหม่เฮงๆ ถูกหวยร่ำรวยๆ สุขภาพแข็งแรง” ...เทศกาลปีใหม่ชนเผ่า “ลีซู” หรือ “ลีซอ” บ้านดอยช้าง จังหวัดเชียงราย บัญชา คีรีคามสุข อายุ 55 ปี ประธานกลุ่มแปรรูปพืชเมืองหนาวบ้านดอยช้าง หรือที่รู้จักกันดีในนามโอทอป “กลุ่มกาแฟดอยหมอก” เล่าให้ฟังว่า ความเชื่อเกี่ยวกับการต้มเหล้าข้าวโพดในช่วงเทศกาลปีใหม่ชาวลีซู ที่บ้านดอยช้างจะต้มเหล้ากันเองบ้านใครบ้านมัน แล้วถ้าปีไหนบ้านไหนต้มเหล้าข้าวโพดแล้วดีกรีออกมาไม่แรงหมายถึงว่าอ่อน มีความเชื่อกันว่าในปีนั้นๆ...บ้านนั้นจะทำมาหากินไม่ค่อยดี
...
กลับกัน...บ้านไหนต้มเหล้าออกมาแรง ก็จะสะท้อนว่าปีนั้นทำมาค้าขาย ได้ผลผลิตดีตลอดปี
“เวลาต้มเหล้าข้าวโพดจึงเป็นช่วงเวลาที่แต่ละบ้านมีความตั้งใจกันมาก เริ่มจากจุดประทัดเสมือนเป็นการประกาศว่าบ้านนั้นจะเริ่มต้มเหล้ากันแล้ว ถ้าไม่รู้จักกัน ใครจะเข้ามาในบ้านก็จะไม่ได้รับอนุญาตให้เข้าบ้านกันเลยทีเดียว ไม่ให้เข้าไปยุ่งเลย”
สำหรับคนที่เข้าไปแล้วไม่รู้ก็ให้รู้เอาไว้ว่า นับจากเริ่มก่อไฟบ้านที่ต้มเหล้าก็จะภาวนาขอพรให้เหล้าที่ต้มออกมาดีๆ ดีกรีแรง ส่งใจอธิษฐาน
สมมติว่าบ้านนั้นต้มเหล้าเพื่อนำไปใช้ในพิธีกรรมปีใหม่อยู่นั้น หากเข้าไปแล้วไม่รู้เห็นเตาไฟจะสุมให้แรงขึ้นก็ไม่ได้ บางคนเข้าไปแล้วไม่ทำอะไร เหล้าก็ไม่ดีต้มไม่ออกก็ต้องจุดธูปจุดเทียน นับเป็นความเชื่ออย่างหนึ่งเช่นกัน
ถือเป็นโชคดีที่...“ครอบครัวบัญชา” ต้มเหล้าข้าวโพดออกมาได้แรงทุกปี คนต่างถิ่นมาเยือนก็จะนำออกมาเลี้ยงดูปูเสื่อ ให้การต้อนรับ แล้วไปไหว้เจ้าป่าเจ้าเขาก็ใช้เหล้าที่เราต้มเอง
...
ชนเผ่า “ลีซู” หรือ “ลีซอ” บ้านดอยช้าง มีความเชื่อศรัทธาเช่นนี้มาเนิ่นนานแล้วจนถึงวันนี้ก็ยังไม่เสื่อมคลาย...เด็กรุ่นใหม่วัยรุ่นก็จะแต่งตัวกันพร้อมเพรียง สืบสานต่อประเพณีนี้กันอย่างต่อเนื่อง
“พี่น้องลีซูเป็นชนเผ่าที่รักความสนุกสนาน เป็นชนเผ่าหนึ่งที่ชนเผ่าอื่นมาอยู่ร่วมกันได้ไม่ห้าม”
@@@@
“บ่อน้ำทิพย์” พุทธอุทยาน อีกสถานที่รวมศรัทธาสำคัญบนดอยช้าง บัญชา บอกว่า ให้ขับรถขึ้นไปข้างบนเลยเกษตรที่สูงฯขึ้นไปไม่ไกลเท่าใดนัก น้ำใน “บ่อน้ำทิพย์” แห่งนี้ถูกตักไปทำพิธีงานในหลวงรัชกาลที่ 9...ให้ข้าราชการที่ทำน้ำทิพย์ถวายสัตยาบัน ที่นี่เป็นน้ำที่ใช้ในพิธีหนึ่งในนั้น
ชาวบ้านก็ใช้ดื่ม ใช้อาบ เชื่อกันว่าเป็น “บ่อมังกร”
ภาษาลีซอถือว่าอยู่บนดอยเป็นแอ่งน้ำจึงมีความเชื่อศรัทธากันว่าเป็นจุดที่มีความศักดิ์สิทธิ์ ด้านข้างๆก็จะเป็นแท่นหินก้อนใหญ่ๆรูปไข่ ข้างบนจะเรียบเหมือนเตียงแล้วก็เหมือนจะมีหมอนด้วย
...
ตำนานเล่าสืบต่อๆกันมาว่า...เมื่อก่อนที่มีชาวบ้านเข้าป่าไปล่าหมูป่า ล่าสัตว์ โดนยิงแล้วก็ไล่ล่าตามมาจนไปถึงบริเวณที่ตั้งของบ่อน้ำทิพย์ศักดิ์สิทธิ์ แต่ทว่า...สัตว์ที่ถูกยิงก็กลับหายไปอย่างน่าอัศจรรย์ใจยิ่งนัก
อีกเรื่องเล่าที่เป็นตำนานสืบต่อๆกันมา
อีกแบบหนึ่ง ก็บอกว่า มีคนที่มาอยู่อาศัยใกล้ๆกับบ่อน้ำทิพย์แห่งนี้หมู่บ้านหนึ่ง...พี่น้องลีซูก็เตือนแล้วว่าอย่าจับปลาในบ่อนี้กินอย่างเด็ดขาด ปรากฏว่าเขาไม่เชื่อ
“จับกิน...ก็เกือบตายกันทั้งหมู่บ้าน”
ใครที่เคยเข้าไปจะเห็นว่ามีบ่อหนึ่งทำเป็นบ่อให้ตักน้ำขึ้นมาได้ บ่อน้ำนี้จะมีน้ำผุดขึ้นมาทั้งปีไม่มีแห้ง มีความเชื่อว่า...ได้ดื่มกินแล้วจะดีต่อตัว สุขภาพแข็งแรง มีแต่เรื่องดีๆเข้ามาในชีวิต
“ศรัทธา”...นำมาซึ่งปาฏิหาริย์? เชื่อไม่เชื่อโปรดอย่าได้...“ลบหลู่”.
รัก-ยม