สาเหตุของการมีเลือดออกในสมอง

“ภาวะ Stroke” หรือภาษาไทยเรียกว่า ภาวะลมปัจจุบัน (หรือที่รู้จักกันว่า เป็นลม) เป็นโรคความผิดปกติของระดับการรู้สึกตัวในสมอง ทำให้สมองเสียการทำงานไปทันทีทันใด อาจจะเป็นชั่วคราวหรือถาวรก็ได้ และมักมีผลต่อระดับความรู้สึกตัวเป็นส่วนใหญ่ ภาวะนี้ประกอบด้วยโรคสมองขาดเลือดและโรคเลือดออกในสมอง ซึ่งในที่นี้จะกล่าวเฉพาะโรคเลือดออกในสมอง ซึ่งมีด้วยกันหลายสาเหตุ และมีผลต่อการดำเนินการรักษา จึงขออธิบายแต่ละสาเหตุ ดังนี้

1.การมีเส้นเลือดฝอยในสมองแตกจากความดันโลหิตสูง

เส้นเลือดฝอยในสมองเป็นโครงสร้างที่อ่อนแอในสมองมนุษย์ทุกคนที่เกิดบนโลกมนุษย์นี้ที่ต้องกล่าวดังนี้ เพราะจากการศึกษาโครงสร้างกายวิภาคของสมองมนุษย์พบว่า ในธรรมชาติเส้นเลือดฝอยในสมองเป็นเส้นเลือดขนาดเล็กเท่าเส้นผมมนุษย์ แยกตัวออกทันทีจากเส้นเลือดขนาดใหญ่ที่ลดขนาดมาเรื่อยๆ เข้ามาเลี้ยงในสมอง การมีความแตกต่างของขนาดหลอดเลือดนี้ ที่จริงเป็นความชาญฉลาดของธรรมชาติที่ต้องการจะนำเลือดที่มีคุณภาพจากหัวใจนำไปเลี้ยงสมอง แต่อย่างไรก็ตาม ก็ทำให้เกิดโครงสร้างที่เป็นจุดอ่อน เนื่องจากขนาดเส้นผ่าศูนย์กลางของเส้นเลือดฝอยที่เล็กมากๆ เมื่อเทียบกับเส้นผ่าศูนย์กลางของเส้นเลือดหลัก ทำให้เมื่อมีความแตกต่างของความดันโลหิตประกอบกับการสูญเสียความยืดหยุ่นของเส้นเลือดจากภาวะสูงอายุ หรือการมีไขมันในเลือดสูง จึงทำให้มีโอกาสในการแตกของเส้นเลือดฝอยในสมองบริเวณนี้เป็นประจำ

โรคเลือดออกในสมองจากการที่เส้นเลือดฝอยในสมองแตกจะมีความแตกต่างกันไปในผู้ป่วยแต่ละราย ในบางรายอาจไม่มีเลือดออกมากเข้ามาในเนื้อสมอง ในขณะที่บางรายอาจพบมีเลือดออกในปริมาณมากๆ ได้ อย่างไรก็ตามระดับความรู้สึกตัว การบวมของสมองและการมีเลือดออกร่วมในโพรงสมองจะเป็นปัจจัยให้ผู้ป่วยกลุ่มนี้แย่ลง ซึ่งอาจพยากรณ์ผลการรักษาที่ไม่น่าพอใจในผู้ป่วยเหล่านี้

...

2.การมีเส้นเลือดแดงโป่งพองในสมองแตก

เส้นเลือดในสมองโป่งพองขึ้นคล้ายการโป่งขึ้นของลูกโป่ง การโป่งพองออกนี้ทำให้ผนังของหลอดเลือดที่โป่งพองออกมีการบางตัว จนในที่สุดเกิดการฉีกขาดหรือแตกออก ทำให้มีเลือดแดงที่มีปริมาณมากและความดันที่สูงไหลทะลัก คล้ายการแตกของท่อน้ำประปาเข้าท่วมสมอง ในเนื้อหรือในโพรงสมอง



สาเหตุของการโป่งพองของหลอดเลือดในสมองคล้ายการโป่งขึ้นของลูกโป่ง ยังไม่เป็นที่ทราบชัดเจน แต่เป็นที่เข้าใจกันว่ามีสาเหตุบางส่วนจากพันธุกรรม บางส่วนอาจเกิดจากการติดเชื้อ เป็นต้น

ผู้ป่วยกลุ่มนี้ถึงแม้จะพบในอัตราที่น้อยกว่าผู้ป่วยที่มีเส้นเลือดฝอยในสมองแตกจากความดันโลหิตสูง แต่ทว่าอาการในการพิการ หรือเสียชีวิตนั้นสูงกว่ามาก เนื่องจากเป็นโรคที่เกิดจากการฉีกขาดของหลอดเลือดแดง ไม่ใช่หลอดเลือดฝอยในสมอง ประกอบกับโรคเส้นเลือดแดงโป่งพองในสมองแตกมักจะมีโอกาสพบภาวะแทรกซ้อนที่รุนแรง ได้แก่ ภาวะหลอดเลือดในสมองตีบตัว ภายหลังการรักษาในช่วง 4-14 วันอีกด้วย จากเหตุผลดังกล่าวทำให้ความรุนแรงของโรคเส้นเลือดแดงโป่งพองในสมองแตกมีสูงมาก

ขั้นตอนในการรักษาก็ยุ่งยากซับซ้อนกว่า และในแต่ละขั้นตอนก็มีความเสี่ยงในการรักษาอีกด้วย ในปัจจุบันมีวิธีการรักษาโรคเส้นเลือดแดงโป่งพองในสมองแตก 2 วิธีใหญ่ๆ คือ การผ่าตัดสมองเพื่อการหนีบเส้นเลือดแดงที่โป่งพองแล้วแตก และการอุดหลอดเลือดแดงที่โป่งพองแล้วแตกด้วยขดลวดทองคำขาวขนาดเล็ก

3.การมีเส้นเลือดขอดหรือปานในสมองแตก

เส้นเลือดขอดหรือปานในสมอง โดยส่วนใหญ่พบในเด็กจนถึงวัยผู้ใหญ่ ปกติแล้วเส้นเลือดแดงกับเส้นเลือดดำในร่างกายมนุษย์จะไม่ได้ติดต่อกันโดยตรง เนื่องจากมีความแตกต่างของลักษณะหลอดเลือดทั้งสองอย่างสิ้นเชิง หลอดเลือดทั้งสองจะติดต่อกันผ่านทางหลอดเลือดฝอย แต่ในความผิดปกติของเส้นเลือดขอดหรือปานในสมองนั้น หลอดเลือดแดงและหลอดเลือดดำจะติดต่อเนื่องกันโดยตรง ทำให้ความดันเลือดในหลอดเลือดที่สูงถูกส่งถ่ายทอดไปในหลอดเลือดดำอยู่ดี เมื่อเวลาผ่านไปทำให้มีโอกาสแตกได้ แต่โอกาสในการแตกอาจไม่สูงเท่ากับการมีเส้นเลือดแดงโป่งพองในสมอง เลือดออกในสมองในลักษณะนี้อาจพบในเนื้อหรือในโพรงสมองก็ได้

ผู้ป่วยที่มีเส้นเลือดขอดหรือปานในสมองแล้วแตกอาจมาโรงพยาบาลด้วยอาการชัก ปวดศีรษะ ต้นคอ แขนขาอ่อนแรง หรือหมดสติได้ ลักษณะการมีเลือดออกในสมองในผู้ป่วยกลุ่มนี้อาจคล้ายคลึงกับผู้ป่วยที่มีเลือดออกในสมองจากการฉีกขาดของหลอดเลือดฝอย การตรวจวินิจฉัยแบบพิเศษมีความจำเป็นเพื่อการรักษาให้หายขาด การรักษาโดยการผ่าตัด การอุดหลอดเลือดและการฉายด้วยรังสีประกอบกัน 3 วิธีการอาจช่วยผู้ป่วยกลุ่มนี้ที่มีความความยุ่งยากซับซ้อนได้

4.การมีเลือดออกในสมองแต่ไม่พบสาเหตุ

มีความจำเป็นอย่างยิ่งที่จะต้องให้การวินิจฉัยโรคเลือดออกในสมอง ถึงแม้ผลที่เกิดภายหลังการมีเลือดออกในสมองจะคล้ายคลึง เพราะสมองเป็นโครงสร้างที่เปราะบาง มีลักษณะของเนื้อสมองที่อ่อนนุ่มคล้ายเนื้อเต้าหู้หลอดที่มีขายอยู่ทั่วไป เมื่อมีก้อนเลือดเกิดขึ้นทันทีทันใดภายในเนื้อสมอง จะทำให้เกิดการฉีกขาดของเนื้อสมอง ทำให้ทางเดินกระแสประสาทฉีกขาดจากกัน เกิดความเสียหายขึ้นทันที

การมีเลือดออกในสมอง ในบางกรณีเลือดที่ออกอาจกระจายอยู่ทั่วๆ ภายใต้เยื่อหุ้มสมอง คล้ายกับมีเลือดอาบอยู่รอบๆ สมอง ซึ่งไม่พบว่ามีเลือดในเนื้อสมอง ผลที่เกิดขึ้นจะทำให้มีการอุดตันทางเดินน้ำในสมอง ทำให้สมองบวม มีการคั่งของน้ำในสมอง สมองบวมทำให้ผู้ป่วยซึมลงในที่สุด

การมีเลือดออกในสมองที่ออกมากระจายอยู่ทั่วๆ ภายใต้เยื่อหุ้มสมอง ในบางครั้งเกิดจากการฉีกขาดของหลอดเลือดดำในบริเวณรอบๆ ฐานของสมอง ผู้ป่วยจะมีอาการคล้ายคลึงกับผู้ป่วยเส้นเลือดแดงที่โป่งพองในสมองแล้วแตก แต่อาการอาจไม่รุนแรงเทียบเท่า เมื่อทำการตรวจวินิจฉัยพิเศษอาจไม่พบต้นตอหรือสาเหตุที่ทำให้มีเลือดออกในที่สุด ในบางกรณีภาวะเลือดออกในสมองที่ไม่พบสาเหตุนี้อาจเกี่ยวข้องกับภาวะของผู้ป่วย เช่น ผู้ป่วยกำลังตั้งครรภ์ ผู้ป่วยที่มีการติดเชื้อในกระแสเลือดร่วมกับเป็นโรคหัวใจบางชนิดอยู่ หรือผู้ป่วยที่ใช้ยาบางชนิด เช่น ยาวิตามินบางชนิด เป็นต้น

...

5.การมีเลือดออกในสมองจากอุบัติเหตุ

การที่สมองได้รับการกระทบกระเทือนโดยเกิดจากอุบัติเหตุ เป็นปัจจัยสำคัญหนึ่งที่ก่อให้เกิดการมีเลือดออกในสมอง ในประเทศไทยมีรายงานการบาดเจ็บที่สมองให้ได้รับทราบเป็นระยะๆ จากหน่วยงานที่น่าสนใจ ได้แก่ รายงานจากสำนักงานหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (สปสช.) หรือศูนย์วิชาการเพื่อความปลอดภัยทางถนน (ศวปถ.) จากข้อมูลเหล่านี้ทำให้ทราบถึงอุบัติการณ์และความรุนแรงที่ทำให้เกิดความพิการและสูญเสีย ที่สำคัญคือความพิการและสูญเสียจากการที่สมองได้รับการกระทบกระเทือน โดยเกิดจากอุบัติเหตุที่เกิดขึ้นนั้น เกิดกับคนในวัยหนุ่มสาว วัยทำงาน ทำให้ประเทศชาติต้องสูญเสียกำลังคนที่มีส่วนสำคัญในการพัฒนาประเทศชาติไปอย่างมาก

สมองบรรจุอยู่ในกะโหลก เปรียบเสมือนกล่องใบหนึ่ง เมื่อเกิดการกระทบกระแทกขึ้น เนื้อสมองจะเข้าไปอัดกระแทกกับกะโหลกด้านหนึ่ง ในขณะที่อีกด้านหนึ่งจะเกิดการดึงรั้งฉีกขาดของหลอดเลือด จากกระบวนการดังกล่าวหากรวดเร็วและการกระแทกที่มีพลังงานสูงก็จะทำให้ความเสียหายมีความรุนแรง มีเลือดออกในสมองปริมาณมากๆ ได้

สัปดาห์หน้า เราจะมากล่าวถึงอาการที่เกิดจากการมีเลือดออกในสมองว่ามีอาการอะไรบ้างที่ต้องนำผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที รอติดตามกันนะครับ

...

อ่านเพิ่มเติม

จะทำอย่างไรเมื่อ “เลือดออกในสมอง” (ตอน 1)

---------------------------------------------

แหล่งข้อมูล
คู่มือความรู้ภาคประชาชน เรื่องเลือดออกในสมอง โดย ผศ.นท.นพ.สรยุทธ ชำนาญเวช