เป็นอีกหนึ่งชื่อที่มีการเอ่ยถึงในละคร 'บุพเพสันนิวาส' กับชื่อ ‘เจ้าแม่วัดดุสิต’ สตรีผู้นี้คือ คุณย่าของแม่หญิงจันทร์วาด และเป็นมารดาของ เจ้าพระยาโกษาธิบดี (เหล็ก) เจ้าพระยาโกษาธิบดี (ปาน) เธอผู้นี้เป็นใคร มีความสำคัญอย่างไรในอดีต ไทยรัฐออนไลน์ พาไปหาคำตอบ...
1. เมื่อได้ยินชื่อ ‘เจ้าแม่วัดดุสิต’ หลายคนต้องคิดถึงร่างทรง หรือการขอหวยต่างๆ แต่แท้จริงแล้ว เจ้าแม่สวนดุสิต ไม่ใช่คนทรงเจ้าหรือผู้มีอิทธิฤทธิ์ใดๆ
2. “เจ้าแม่วัดดุสิต” หรือ บัว เป็นพระบรมอรรคราชบรรพบุรุษของพระมหากษัตริย์ราชวงศ์จักรี เป็นพระนมชั้นเอกในสมเด็จพระนารายณ์มหาราช เรียกได้ว่าเป็นสตรีที่มีความสำคัญผู้หนึ่งในสมัยอยุธยา
3. เจ้าแม่วัดดุสิตมีพระภัสดา (สามี) สืบเชื้อสายมาจากขุนนางมอญที่สวามิภักดิ์ต่อสมเด็จพระนเรศวรมหาราชตั้งแต่ครั้งยังทรงเป็นตัวประกันที่พม่า และได้ตามเสด็จสมเด็จพระนเรศวรเข้ามายังกรุงศรีอยุธยาเมื่อประมาณ พ.ศ. 2111 ซึ่งได้มาตั้งบ้านเรือนอยู่ใกล้วัดขุนแสน
4. เจ้าแม่วัดดุสิตสมีบุตร 2 คน คือ 1. เจ้าพระยาโกษาธิบดี (เหล็ก) 2. เจ้าพระยาโกษาธิบดี (ปาน)
5. จากการที่เจ้าแม่วัดดุสิตเป็นพระนมของสมเด็จพระนารายณ์ บุตรทั้งสองจึงได้เป็นพระสหายสนิทในสมเด็จพระนารายณ์ และได้รับความไว้วางพระราชหฤทัยพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นเจ้าพระยาพระคลังทั้ง 2 คน
6. ที่มาของชื่อเจ้าแม่ดุสิตคือ เธอได้รับพระราชทานตำหนักริมวัดดุสิดารามเป็นที่อาศัย จึงเป็นที่มาของคำว่าเจ้าแม่ดุสิต (ปัจจุบันอยู่ในตำบลหันตรา อำเภอพระนครศรีอยุธยา จังหวัดพระนครศรีอยุธยา)
7. มีข้อสันนิษฐานมากมายเกี่ยวกับชาติกำเนิดของเจ้าแม่วัดดุสิต แต่ไม่ปรากฏหลักฐานอย่างแน่ชัดว่าเจ้าแม่วัดดุสิตสืบเชื้อสายมาจากผู้ใด หม่อมราชวงศ์คึกฤทธิ์ ปราโมช ได้กล่าวไว้ในหนังสือ โครงกระดูกในตู้ โดยอ้างจากหนังสือราชนิกุลบางช้างไว้ว่า "เจ้าแม่วัดดุสิตมีศักดิ์เป็นหม่อมเจ้าในราชวงศ์พระมหาธรรมราชา ซึ่งสืบเชื้อสายมาแต่ราชวงศ์พระร่วงกรุงสุโขทัย
...
8. หลักฐานหลายแห่งก็ไม่ได้บ่งบอกว่าสายตระกูลของเจ้าแม่วัดดุสิตนั้นสืบเชื้อสายมาจากเชื้อพระวงศ์สายไหน แต่จากเอกสารพงศาวดารไทยหลายฉบับและของต่างประเทศเป็นที่ยืนยันว่าเจ้าแม่วัดดุสิตนั้นมีตัวตนอย่างแน่นอน
9. ภายหลังเจ้าแม่วัดดุสิตได้รับการสถาปนาเป็นกรมพระเทพามาตย์ (ซึ่งเป็นพระอิสริยยศของพระพันปี พระบรมราชชนนี ในสมัยโบราณ)