การตรวจเต้านมด้วยตนเอง เป็นวิธีการตรวจคัดกรองที่ทุกคนสามารถทำได้ด้วยตนเอง และควรตรวจทุกเดือน หากพบว่ามีความผิดปกติ จะได้รีบไปพบแพทย์เพื่อหาสาเหตุ และวางแผนการรักษา

การตรวจเต้านมด้วยตนเอง ในกรณีที่ยังมีประจำเดือนอยู่ ควรตรวจหลังจากที่ประจำเดือนวันแรก 7-10 วัน ส่วนผู้ที่หมดประจำเดือนแล้ว ตรวจวันใดก็ได้ อย่างน้อยเดือนละ 1 ครั้ง เพื่อให้จำง่ายและมีความสม่ำเสมอ อาจกำหนดเป็นวันที่จำง่าย เช่น ทุกวันที่ 1 ของเดือน

การตรวจเต้านม เป็นการคัดกรองมะเร็งเต้านมเบื้องต้นในคนที่ยังไม่เป็น แต่กรณีที่เป็นแล้ว และอยู่ระหว่างการรักษา ก็ต้องตรวจด้วย เพื่อให้รู้ว่าระหว่างที่ให้ยาเคมีบำบัดไปแล้ว ขนาดของก้อนเล็กลงหรือไม่ หรือระหว่างที่รอผ่าตัด ก้อนมีขนาดใหญ่ขึ้นหรือไม่ หรือบางคน หลังการผ่าตัดเต้านมไปแล้ว ก็ต้องติดตามอย่างต่อเนื่องว่ามีการกลับเป็นซ้ำเฉพาะที่ของโรคหรือไม่

การตรวจเต้านมแบ่งออกเป็น 2 ขั้นตอน คือ การดูและการคลำ

1. การดู ดูว่าเต้านมมีอะไรผิดปกติหรือไม่ โดยยืนหน้ากระจก

ท่าที่ 1 ยืนตัวตรง ดูว่ามีก้อนนูนที่เต้านม หัวนมบุ๋มหรือไม่ ขนาดและระดับของเต้านมแตกต่างกันกว่าปกติหรือไม่ มีสารคัดหลั่งออกจากหัวนมหรือไม่ อย่างไร

ท่าที่ 2 ยืนตัวตรง เอามือเท้าเอว โน้มตัวไปข้างหน้า ถ้ามีก้อนหรือมีการดึงรั้งของก้อนที่เต้านม จะช่วยให้เห็นชัดเจนมากขึ้น

ท่าที่ 3 ยืนตัวตรง ยกแขนขึ้นทั้ง 2 ข้าง ก็จะช่วยให้สามารถมองเห็นก้อนที่อยู่ด้านล่างได้ทั่วถึงมากขึ้น

ถ้าพบว่าเต้านมมีก้อนที่เต้านม หรือลักษณะเหมือนผิวเปลือกส้ม คือ จะเห็นว่ารูขุมขนที่เต้านมขยายขึ้น ในกรณีนี้ต้องรีบไปพบแพทย์ หรือบางคนไม่มีก้อน แต่เป็นแผลที่เต้านม/หัวนมเรื้อรัง บางคนมีน้ำออกจากหัวนม เป็นผื่นแดง เต้านมอักเสบ กรณีนี้ก็ต้องรีบไปพบแพทย์เช่นกัน

...

2. การคลำ โดยจะคลำได้ทั้งในขณะอาบน้ำ นั่ง หรือนอนก็ได้ มีวิธีการดังนี้

1. คลำให้ทั่วเต้านม โดยใช้ 3 นิ้ว (ชี้, กลาง, นาง)

ซึ่งขอบเขตของเต้านมด้านบนนับจากกระดูกไหปลาร้า จนถึงด้านล่างบริเวณราวนม ส่วนตรงกลางก็คลำตั้งแต่ตรงกระดูกหน้าอกไปจนถึงด้านข้างเส้นตรงกลางของรักแร้

2. ใช้ 3 นิ้ว คลำให้ทั่วเต้านม เป็นรัศมีออกไปก็ได้ คลำเป็นรูปก้นหอย หรือจะแบบขึ้นลงให้ทั่วก็ได้ ค่อย ๆ คลำ อาจจะบีบดูว่ามีสารคัดหลั่งอะไรออกจากหัวนมหรือไม่

3. คลำต่อมน้ำเหลืองที่ใต้รักแร้ โดยเอาแขนข้างที่จะตรวจลง ให้กล้ามเนื้อบริเวณรักแร้หย่อน ๆ สอดนิ้วมือ 3 นิ้ว เข้าไปใต้รักแร้แล้วคลำต่อมน้ำเหลืองที่รักแร้ทั้ง 2 ข้าง รวมทั้งควรคลำต่อมน้ำเหลืองที่กระดูกไหปลาร้าทั้ง 2 ข้างด้วย

แหล่งข้อมูล พว.มลฤดี เกษเพชร ฝ่ายการพยาบาล โรงพยาบาลรามาธิบดี