“วัคซีน” กับการป้องกันโรคสำหรับผู้ใหญ่และผู้สูงอายุ

หลายคนคงเคยได้ยินเกี่ยวกับการฉีดวัคซีนป้องกันโรค หรือบางคนเรียกว่าการปลูกฝี รวมทั้งเคยได้รับวัคซีนในวัยเด็กกันมาก่อน แต่พอโตขึ้นมักเกิดความสงสัยว่า ในอายุและโรคประจำตัวที่เรามี ควรจะต้องฉีดอะไรบ้าง สำหรับผู้ที่เดินทางไปต่างประเทศ จะต้องฉีดอะไรป้องกันไว้หรือไม่ มาหาคำตอบกันได้ในคอลัมน์ “ศุกร์สุขภาพ” ค่ะ

ทำไมเราจึงควรฉีดวัคซีน

“วัคซีน” คือ สารชนิดหนึ่งที่ฉีดเข้าไปแล้ว ร่างกายจะสร้างภูมิคุ้มกันโรคตามชนิดวัคซีนที่เราฉีดเข้าไป เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดโรคนั้น หรือหากได้รับเชื้อโรคนั้นจะทำให้อาการไม่รุนแรง หรือมีผลข้างเคียงจากโรคนั้นๆ มากเท่ากับคนที่ไม่เคยฉีดป้องกันโรคเลย

วัคซีนมีกี่ประเภท

วัคซีนแบ่งเป็นหลายประเภท สมัยก่อน มักรู้จักกันว่า เป็นเชื้อเป็นกับเชื้อตาย โดย “วัคซีนชนิดเชื้อเป็น” หมายถึง การนำเชื้อโรคที่มีชีวิตมาทำให้แต่อ่อนแรงลง จนทำให้ไม่เกิดโรค แต่จะเกิดการกระตุ้นภูมิคุ้มกันเพื่อทำให้เกิดการป้องกันเท่านั้น ในกรณีนี้จะไม่เหมาะสำหรับผู้ที่ภูมิต้านทานต่ำ เพราะอาจทำให้เกิดโรคได้ อีกชนิดคือ “วัคซีนชนิดเชื้อตาย” คือ ใช้เชื้อโรคหรือองค์ประกอบของเชื้อที่ไม่มีชีวิต เพื่อมาฉีดกระตุ้น แต่สมัยนี้มีเทคโนโลยีใหม่ๆ มากมาย ทำให้มีการพัฒนาวัคซีนได้รวดเร็วมากขึ้นและมีหลายชนิดมากขึ้น เช่น วัคซีนป้องกันโรคโควิด-19 ที่มีการระบาดอย่างมากในช่วงหลายปีผ่านมาจวบจนปัจจุบัน ทำให้มีวัคซีน mRNA (เอ็มอาร์เอ็นเอ) ที่ใช้ส่วนของสารพันธุกรรมในไวรัส

วัคซีนที่ควรฉีดมีอะไรบ้าง

สำหรับวัคซีนป้องกันโรคในผู้ใหญ่และผู้สูงอายุ (18 ปีเป็นต้นไป) ตามหลักขององค์การอนามัยโลก และสมาคมโรคติดเชื้อแห่งประเทศไทย 2566 มีคำแนะนำแต่ละวัคซีน โดยแบ่งเป็นวัคซีนมาตรฐานสามารถจำแนกตามอายุ วัคซีนจำเพาะสำหรับผู้ที่มีโรคประจำตัว และยังมีวัคซีนสำหรับนักเดินทาง ขอยกตัวอย่างวัคซีนที่มีการฉีดบ่อย โดยสามารถสรุปเกี่ยวกับการฉีดได้ดังนี้

• วัคซีนไข้หวัดใหญ่
ฉีดทุกปี ปีละ 1 เข็ม

• วัคซีนนิวโมคอคคัส
ขณะนี้ (เมษายน 2567) ในประเทศไทย มีทั้งแบบ 13, 15 และ 23 สายพันธุ์ และกำลังจะมีแบบ 20 สายพันธุ์ โดยทั่วไปแนะนำให้ฉีด 13 หรือ 15 สายพันธุ์ 1 เข็ม แล้วตามด้วย 23 สายพันธุ์ หรือฉีด 20 สายพันธุ์ 1 เข็ม

• วัคซีนไข้เลือดออก
ขณะนี้ (เมษายน 2567) ในประเทศไทย มี 2 ชนิด ได้แก่

1. วัคซีนไข้เลือดออกที่มีแกนหลักเป็นวัคซีนเดงกี (แกนหลักเป็นไข้เลือดออก) แนะนำ 2 เข็ม สำหรับอายุ 4-60 ปี โดยไม่จำเป็นว่าต้องทราบประวัติ หรือได้รับการยืนยันว่าเคยเป็นไข้เลือดออกมาก่อน

2. วัคซีนไข้เลือดออกที่มีแกนหลักเป็นวัคซีนไข้เหลือง แนะนำ 3 เข็ม สำหรับอายุ 6-45 ปี โดยต้องทราบประวัติ หรือได้รับการยืนยันว่าเคยเป็นไข้เลือดออกมาก่อน

• ไวรัสเอชพีวี หรือป้องกันมะเร็งปากมดลูก/อวัยวะสืบพันธุ์
แนะนำไม่เกินอายุ 26 ปี หรือหากเกินให้แพทย์พิจารณาเป็นรายๆ ไป

• วัคซีนไวรัสตับอักเสบเอ
ฉีด 2 เข็ม โดยพิจารณาตรวจภูมิคุ้มกันก่อน

• วัคซีนไวรัสตับอักเสบบี
ฉีด 3 เข็ม โดยพิจารณาตรวจภูมิคุ้มกันก่อน

• วัคซีนบาดทะยัก คอตีบและไอกรน
ส่วนใหญ่มักได้รับครบในวัยเด็กแล้ว ควรกระตุ้นส่วนของวัคซีนบาดทะยักและคอตีบ ทุก 10 ปี

• วัคซีนอีสุกอีใส
ฉีด 2 เข็ม หากยังไม่เคยฉีด หรือไม่เคยเป็น
หากไม่แน่ใจว่าเคยเป็นหรือไม่ พิจารณาตรวจเลือดเพื่อดูภูมิคุ้มกันว่ามีแล้วหรือยัง

• วัคซีนงูสวัด
ในประเทศไทยมี 2 ชนิด ได้แก่
1. ชนิดเชื้อเป็น ฉีด 1 เข็ม ตั้งแต่อายุ 60 ปีขึ้นไป
2. ชนิดไม่ใช่เชื้อเป็น ฉีด 2 เข็ม ตั้งแต่อายุ 50 ปีขึ้นไป หรือในผู้ที่มีภูมิคุ้มกันบกพร่อง

วัคซีนสำหรับผู้ที่มีโรคประจำตัว สามารถปรึกษาแพทย์ได้ก่อนฉีด เพราะอาจมีกรณีเฉพาะ หรือที่ต้องดูค่าเลือดอื่นๆ ประกอบด้วย เช่น ผู้ป่วยเอชไอวีสามารถฉีดวัคซีนชนิดเชื้อเป็นได้หากมีระดับซีดีสี่ มากกว่า 200 เซลล์ต่อลูกบาศก์เซนติเมตร

วัคซีนสำหรับนักเดินทางที่ไม่ได้แนะนำในคนทั่วไปยกเว้นมีความเสี่ยงในการติดเชื้อ เช่น วัคซีนพิษสุนัขบ้า (2 เข็ม) วัคซีนไข้เหลือง (1 เข็ม) และวัคซีนไข้กาฬหลังแอ่น (1 เข็มทุก 5 ปี) เป็นต้น โดยนักเดินทางหรือผู้ที่มีการวางแผนท่องเที่ยว ควรได้รับการให้คำแนะนำในการดูแลตนเอง ร่วมกับการได้ยาหรือวัคซีนป้องกันโรคก่อนเดินทาง โดยเร็วที่สุดหากเป็นไปได้ เพราะวัคซีนบางตัวต้องฉีดหลายเข็มถึงจะได้ประสิทธิภาพที่ดี หรือบางประเทศหากไม่มีสมุดวัคซีนยืนยันว่าได้วัคซีนจะไม่สามารถเดินทางเข้าประเทศได้ เช่น วัคซีนไข้เหลือง ที่เป็นข้อกำหนดสำคัญในหลายประเทศแถบแอฟริกา

การป้องกันโรคโดยการฉีดวัคซีนมีความสำคัญ เพื่อเป็นการป้องกันไม่ให้เกิดโรค หรือหากเกิดโรคก็จะไม่อันตรายมาก เพราะมีภูมิคุ้มกันที่รู้จักโรคนั้นๆ มาก่อนจากตัววัคซีนเอง ซึ่งถือว่ามีความคุ้มค่าทั้งทางเศรษฐกิจและสังคม หากท่านมีโรคประจำตัว และไม่แน่ใจว่ามีวัคซีนตัวใดที่ยังต้องฉีดเพิ่มเติม หากเคยแพ้วัคซีน หรือมีความกังวลใจในการฉีดวัคซีน ควรปรึกษาแพทย์และบุคลากรทางการแพทย์ เพื่อหาแนวทางในการป้องกันโรค หรือให้ความมั่นใจในการฉีดวัคซีน

@@@@@@@@

แหล่งข้อมูล
อ. พญ.รพีพรรณ รัตนวงศ์นรา มอร์ด สาขาวิชาโรคติดเชื้อ ภาควิชาอายุรศาสตร์ คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล